Aρχική / Πρόσωπα/Πορτρέτα / Μαθήτριες και Μαθητές / Ροζαλί / Τροφή για σκέψη
Η ενασχόληση με το βιογραφικό σημείωμα και την έκθεση ιδεών της μαθήτριας Ροζαλί γέννησε στην ομάδα μας πολλούς προβληματισμούς. Μακάρι να είχαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε με την ίδια την αλλοτινή μαθήτρια. Η Ροζαλί θα ήταν σήμερα 94 χρονών. Επομένως, από καθαρά θεωρητική άποψη, υπήρχε η πιθανότητα να ζει ακόμα, σε κάποιο μέρος της Ελλάδας ή της Γερμανίας. Δυστυχώς δεν το γνωρίζουμε. Τα ίχνη της χάνονται για εμάς το έτος 1944, μετά την αποφοίτησή της από τη ΓΣΑ. Αν και θα θέλαμε να μοιραστούμε τις σκέψεις και τους προβληματισμούς μας με τη Ροζαλί, κρίναμε σκόπιμο να τα μοιραστούμε μαζί σας, με τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες της ιστοσελίδας μας. Μη διστάσετε, λοιπόν, να επικοινωνήσετε μαζί μας και να μας εκθέσετε τις απόψεις σας για τη στάση και τις πεποιθήσεις της Ροζαλί.
✎ Αριστομένης-Ζευς Κωτάτης, Νικόλαος Βότσης
Οι Γερμανοί κατακτητές – Θαυμαστές και λάτρεις των Ελλήνων;
Διαβάζοντας προσεκτικά την έκθεση ιδεών της Ροζαλί, διαπιστώνουμε ότι εκφράζεται με ιδιαίτερο θαυμασμό για την ενθουσιώδη πρόσληψη της ελληνικής αρχαιότητας από τους Γερμανούς, τόσο στα γράμματα όσο και στη μουσική. Η Ροζαλί ισχυρίζεται ότι ανάμεσα στους λαούς της Ευρώπης, «κανένας άλλος δεν συνεισέφερε στην κατανόηση του αρχαίου ελληνικού πνεύματος τόσο ουσιαστικά όσο οι Γερμανοί». Για να στηρίξει το επιχείρημά της, παραθέτει τον ένα μετά τον άλλο τους μεγάλους Γερμανούς λογοτέχνες και στοχαστές, από τον Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε (1749-1832) μέχρι τον Γκέρχαρτ Χάουπτμαν (1862-1946).
Οι δήθεν μεγάλοι λάτρεις του αρχαιοελληνικού πνεύματος, της τέχνης και του πολιτισμού, κατέλαβαν την άνοιξη του 1941 την Ελλάδα και εγκαθίδρυσαν ένα καθεστώς τρομοκρατίας. Επόμενο είναι να αναρωτηθούμε αν η Ροζαλί έκλεινε τα μάτια στις κτηνωδίες της κατοχικής γερμανικής κυριαρχίας, αν δεν είδε ούτε άκουσε το παραμικρό για τα αποτρόπαια εγκλήματα πολέμου των Γερμανών και για τον φοβερό κατοχικό λιμό. Αναρωτήθηκε άραγε ποτέ τι οδήγησε έναν λαό που έτρεφε τάχα τόσο θαυμασμό για την αρχαία Ελλάδα να φερθεί με τόση ασέβεια, αναλγησία και βαρβαρότητα στους Έλληνες και στον πολιτισμό τους; Δεν έβλεπε ότι οι εθνικοσοσιαλιστές είχαν κόψει πέρα ως πέρα τους δεσμούς τους με τη γερμανική πολιτισμική κληρονομιά και ότι η ναζιστική ιδεολογία ερχόταν σε απόλυτη ρήξη με τον ανθρώπινο πολιτισμό; Ένα πρώτο συμπέρασμα είναι ότι μάλλον έκανε πως δεν βλέπει τον πόλεμο και τα ναζιστικά εγκλήματα. Στο βιογραφικό της σημείωμα, η μαθήτρια αναφέρεται μόνο μία φορά στον πόλεμο: «Ελπίζω να πραγματοποιήσω τους στόχους που έχω βάλει, αν και το μέλλον θα κριθεί σε μεγάλο βαθμό από την πορεία του πολέμου». Τα λόγια της αφήνουν να φανεί μια έστω έμμεση αντιπαράθεση με τον πόλεμο και τις επιπτώσεις του.
Στη συνέχεια, μας απασχόλησε το ερώτημα αν η μαθήτρια ήταν σε θέση να διαμορφώσει τη δική της άποψη ή αν είχε τυφλωθεί ολότελα από τη ναζιστική προπαγάνδα.
Η μαθήτρια φαίνεται να έχει σχηματίσει τη δική της προσωπική γνώμη, την οποία καταθέτει εκτενώς και στην έκθεση ιδεών για τις απολυτήριες εξετάσεις, όπου τηρεί καθαρά φιλογερμανική στάση. Στα δικά της μάτια, οι Γερμανοί, συμπεριλαμβανομένων και των στρατιωτών της Βέρμαχτ στην Ελλάδα, ήταν λάτρεις και θιασώτες του αρχαίου ελληνικού πνεύματος. Θα έλεγε κανείς ότι με τη βοήθεια της κλασικής γερμανικής λογοτεχνίας προσπαθεί εμμέσως να υποτιμήσει τις επιπτώσεις της ναζιστικής κατοχής στην Ελλάδα. Ωστόσο, στον επίλογο της έκθεσής της διαπιστώνουμε ότι γνωρίζει πολύ καλά πως οι Γερμανοί βρίσκονται στην Ελλάδα και διεξάγουν πόλεμο.
Από τη δική μας σκοπιά, είναι σήμερα εξαιρετικά ανάρμοστο και άλλο τόσο κατακριτέο να εξισώνεται η ματιά του Γκαίτε για την ελληνική αρχαιότητα με τη στάση των Γερμανών στρατιωτών της Βέρμαχτ και των Ες Ες. Κάτι τέτοιο είναι για εμάς τελείως αδικαιολόγητο.
Ο Γκαίτε έβλεπε τους αρχαίους Έλληνες ως πρότυπο και ήταν πεπεισμένος ότι η κλασσική αρχαιότητα αποτελούσε την ενσάρκωση μιας τριαδικής ενότητας με θετικό πρόσημο: καλοσύνη, αλήθεια και ομορφιά. Αντίθετα, ο εθνικοσοσιαλισμός ενσάρκωνε την περιφρόνηση για τον άνθρωπο, το ψέμα και την ασχήμια. Σύμφωνα με την ιστορική ερμηνεία των εθνικοσοσιαλιστών, οι αρχαίοι Έλληνες ανήκαν στην «άρια» φυλή. Ωστόσο, η αντίληψη αυτή δεν εμπόδισε τους Γερμανούς να λεηλατήσουν και να καταληστέψουν την Ελλάδα ούτε να ισοπεδώσουν εκατοντάδες χωριά.
Εκτός από τον Γκαίτε και τον Βίνκελμαν, πατέρα της κλασικής αρχαιολογίας και θεωρητικό της αισθητικής του γερμανικού Διαφωτισμού, η Ροζαλί αναφέρει στην έκθεσή της και άλλους τρεις συγγραφείς και δραματουργούς: τον Γκέρχαρτ Χάουπτμαν, τον Ρούντολφ Γκέοργκ Μπίντινγκ και τον Έρχαρτ Καίστνερ. Και οι τρεις ήταν ανεκτικοί απέναντι στον εθνικοσοσιαλισμό και δεν τους είχε απαγορευτεί από το ναζιστικό καθεστώς να γράφουν και να εκδίδουν τα έργα τους. Μάλιστα το 1941 ο Καίστνερ μετατέθηκε στην Αθήνα ως διερμηνέας στην Περιφερειακή Διοίκηση της Λουφτβάφε. Η Ροζαλί τον κατατάσσει ανάμεσα στους «λογοτέχνες με στρατιωτική στολή». Στην Ελλάδα, ο Καίστνερ ανέλαβε να γράψει ένα βιβλίο για τη χώρα. Πράγματι, το 1942 κυκλοφόρησε στο Βερολίνο το βιβλίο του Ελλάδα. Ένα βιβλίο από τον πόλεμο. Ο πρόλογος υπογράφεται από τον πτέραρχο Βίλχελμ Μάγερ, διοικητή της Νοτιοανατολικής Διοίκησης της Λουφτβάφε στην Αθήνα: «Ελπίζω ότι το βιβλίο αυτό, γραμμένο από στρατιώτες για στρατιώτες, εμπνευσμένο από προσωπικά βιώματα και γνήσιο ενθουσιασμό, θα συμβάλει, ώστε τούτη η χώρα, στην οποία κληθήκατε να υπηρετήσετε κατά διαταγή του Φύρερ, θα μείνει ανεξίτηλα χαραγμένη στη μνήμη σας!»¹
Η εντατική μας ενασχόληση με τη Ροζαλί μάς βοήθησε να εξοικειωθούμε με τη φυσιογνωμία της μαθήτριας. Ωστόσο, πολλές από τις ερωτήσεις για το άτομό της και τις σχέσεις Γερμανών και Ελλήνων στη Γερμανική Σχολή της κατοχικής περιόδου παραμένουν αναπάντητες στο σκοτεινό ντουλάπι της Ιστορίας.
¹ Michaela Prinzinger, «Erhart Kästner auf Kreta, Literarische Wanderungen eines Soldaten». Παρατίθεται από την ιστοσελίδα https://michaela-prinzinger.eu/allgemein/literarische-wanderungen-eines-soldaten-erhart-kaestner-auf-kreta, ημερομηνία πρόσβασης: 29 Σεπτεμβρίου 2020.
