Αρχική / Σχολική ζωή / Το σχολείο υπό τη σβάστικα
Το σχολείο υπό τη σβάστικα
Για το σκοτεινό κεφάλαιο στην ιστορία της Γερμανικής Σχολής Αθηνών γράφει ο καθηγητής Χανς-Μπέρνχαρντ Σλουμ. Με τις επιστημονικές συμβουλές του, ο κύριος Σλουμ βρισκόταν πάντοτε στο πλευρό της ομάδας μας.
Στη συνέχεια, παραθέτουμε ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα: Ο Χανς-Μπέρνχαρντ Σλουμ σπούδασε Φιλοσοφία, Γερμανική Γλώσσα και Λογοτεχνία, καθώς και Κοινωνιολογία, στα πανεπιστήμια της Φρανκφούρτης και του Παντερμπόρν. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του, δίδαξε σε διάφορα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Ο Χανς-Μπέρνχαρντ Σλουμ ζει από το 1985 στην Ελλάδα. Ως λέκτορας της Γερμανικής Υπηρεσίας Ακαδημαϊκών Ανταλλαγών (DAAD), δίδαξε από το 1985 έως το 1991 στο Τμήμα Γερμανικής Φιλολογίας του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Από το 1991 δίδαξε στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, όπου κατέχει από το 2015 θέση ομότιμου καθηγητή. Ο Χανς-Μπέρνχαρντ Σλουμ έχει στο ενεργητικό του πλήθος δημοσιεύσεων για τη γερμανική λογοτεχνία και τη διαπολιτισμική εκπαίδευση.
✎ Χανς-Μπέρνχαρντ Σλουμ, ομότιμος καθηγητής Γερμανικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο
Η σκοτεινή περίοδος της Γερμανικής Σχολής Αθηνών (1933–1944)
Από το σχολικό έτος 1933-1934, νέος διευθυντής της ΓΣΑ ανέλαβε ο δρ Άλφρεντ Ρομαίν. Φανατικός εθνικοσοσιαλιστής, ο δρ Ρομαίν κατέβαλε κάθε προσπάθεια, για να αναδιαμορφώσει το σχολείο στο πνεύμα της ναζιστικής ιδεολογίας. Λίγους μήνες μετά την άφιξή του στην Ελλάδα και την ανάληψη των καθηκόντων του, η γερμανόφωνη αθηναϊκή εφημερίδα Athener Zeitung δημοσίευσε άρθρο του, με τίτλο «Η Γερμανική Σχολή Αθηνών στην αλλαγή της χρονιάς», όπου βρίσκουμε όλη του τη φιλοσοφία να συμπυκνώνεται σε μία και μοναδική φράση: «Θεωρώ αυτονόητο ότι, ως σχολείο της νέας Γερμανίας, η Γερμανική Σχολή Αθηνών πρέπει να διαποτιστεί από το πνεύμα του Τρίτου Ράιχ».
Το ζοφερό πνεύμα του Τρίτου Ράιχ κατακτά τη Γερμανική Σχολή Αθηνών
Για την αναδιαμόρφωση της σχολικής καθημερινότητας στο πνεύμα του ναζισμού, προστέθηκε στις καθιερωμένες σχολικές γιορτές μια σειρά από τελετές και εορταστικές εκδηλώσεις, οι οποίες είχαν σκοπό να στρώσουν τον δρόμο για την απόλυτη ευθυγράμμιση του σχολείου με τη ναζιστική ιδεολογία. Ιδιαίτερη βαρύτητα δόθηκε στην τελετή έπαρσης της σημαίας στο προαύλιο του σχολείου, όπως μαρτυρά και μια καταχώριση στο βιβλίο ανακοινώσεων του διδακτικού προσωπικού: «Αύριο, Σάββατο, 7:40 π.μ., έπαρση της σημαίας στο προαύλιο, με τη συμμετοχή των Γερμανών εκπαιδευτικών και μαθητών του γυμνασίου». (Βιβλίο ανακοινώσεων του διδακτικού προσωπικού της Γερμανικής Σχολής Αθηνών, 19 Απριλίου 1940.)
Η τελετή έπαρσης της σημαίας καθιερώθηκε στο Τρίτο Ράιχ με διάταγμα της 12ης Μαρτίου 1933, το οποίο όριζε ότι η έπαρση της σημαίας του γερμανικού κράτους θα γίνεται μαζί με την έπαρση της ναζιστικής σβάστικας. Στο εν λόγω διάταγμα επισημαίνεται ότι «τα δύο εθνικά σύμβολα συνδέουν τα χρώματα του ένδοξου παρελθόντος με την αναγέννηση του ακμαίου γερμανικού έθνους». [2]
Φωτό: Αρχείο Γερμανικής Σχολής Αθηνών
Όπως είναι αναμενόμενο, η έπαρση της σημαίας δεν έλειπε και από τις εορταστικές εκδηλώσεις για τα γενέθλια του Φύρερ. Έτσι, στον λόγο που εκφώνησε στις 20 Απριλίου 1935, ο δρ Άλφρεντ Ρομαίν περιέγραψε πρώτα σε αδρές γραμμές την ιστορική σημασία των χρωμάτων της γερμανικής σημαίας, ενώ στη συνέχεια επισήμανε ότι «ο Χίτλερ δημιούργησε μια νέα σημαία παντρεύοντας το μαύρο, το λευκό και το ερυθρό, το αιμάτινο χρώμα της καρδιάς, με το πανάρχαιο σύμβολο της ευδαιμονίας και της αγνότητας του έθνους». [3] Στο ίδιο ακριβώς πνεύμα κινείται και το άρθρο που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Völkischer Beobachter (Λαϊκός Παρατηρητής), το επίσημο όργανο του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος, με αφορμή τον εορτασμό της 40ής επετείου από την ίδρυση του σχολείου: «Τούτο το σχολείο αποτελεί λίκνο της γερμανικής ιδέας και φυτώριο του εθνικοσοσιαλιστικού πνεύματος, διότι έχει ως ύψιστη αποστολή του να φέρει πιο κοντά δύο λαούς, μέσα από την καλλιέργεια των καλύτερων εθνικών αρετών τους». [4]
Φωτό: Αρχείο Γερμανικής Σχολής Αθηνών
Απολύσεις Γερμανοεβραίων εκπαιδευτικών και αντιφρονούντων
Ήδη από το 1934, η διεύθυνση του σχολείου προχώρησε σε απολύσεις
εκπαιδευτικών λόγω των πολιτικών τους πεποιθήσεων ή της εβραϊκής καταγωγής τους, γεγονός που ταιριάζει απόλυτα με το ζοφερό παιδαγωγικό πνεύμα του Τρίτου Ράιχ. Στις αναμνήσεις του από την προπολεμική Γερμανική Σχολή, ο απόφοιτος Ευγένιος Σαντορίνης (1923-2011) επισημαίνει ότι το 1934 αποπέμφθηκαν από το σχολείο οι Γερμανοεβραίοι εκπαιδευτικοί δρ Φόζεν, δρ Πράιμπις και δρ Λίχτενσταϊν. [5] Ο αυταρχικός καθεστωτικός τόνος αποτυπώνεται με σαφήνεια στα πρακτικά των συνεδριάσεων όσο και στα βιβλία ανακοινώσεων του διδακτικού προσωπικού. Πράγματι, από το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1930, οι καταχωρίσεις δεν κάνουν πλέον λόγο για συναδέλφους (Kollege), αλλά για συναγωνιστές (Kamerad), ασφαλώς όλοι τους οργανωμένοι στην Εθνικοσοσιαλιστική Ομοσπονδία Εκπαιδευτικών. Άλλωστε, από το 1934 προτείνονταν για τα γερμανικά σχολεία του εξωτερικού μόνο εκπαιδευτικοί με εθνικοσοσιαλιστικά φρονήματα. [6]
Ιδιαίτερα προνόμια της Χιτλερικής Νεολαίας και της Ένωσης Γερμανίδων Νεανίδων στη Γερμανική Σχολή Αθηνών
Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, το σχολείο βρέθηκε σε δύσκολη κατάσταση, διότι ο νόμος που τέθηκε σε ισχύ στις αρχές του 1931 απαγόρευε στα ελληνόπουλα να φοιτούν σε νηπιαγωγεία και δημοτικά σχολεία ξένου κράτους, πράγμα που οδήγησε σε δραματική μείωση του αριθμού των μαθητών της ΓΣΑ. Ωστόσο, από το 1933 ο αριθμός των μαθητών σημείωσε και πάλι αύξηση, και μάλιστα σε βαθμό να κριθεί αναγκαία τα επόμενα χρόνια η επέκταση των κτιριακών εγκαταστάσεων.
Με το πραξικόπημα της 4ης Αυγούστου 1936, ο αντιστράτηγος Ιωάννης Μεταξάς εγκαθίδρυσε δικτατορικό καθεστώς στα πρότυπα του εθνικοσοσιαλισμού. Προκειμένου να επιτύχει τον απόλυτο έλεγχο των νέων, ίδρυσε την Εθνική Οργάνωση Νεολαίας στα πρότυπα της Χιτλερικής Νεολαίας. Οι εθνικοσοσιαλιστικές οργανώσεις νέων απολάμβαναν ιδιαίτερα προνόμια στο σχολείο. Για τις γιορτές και τις συνελεύσεις τους, η διεύθυνση του σχολείου τούς παραχωρούσε με προθυμία τις αίθουσες και το προαύλιο, ακόμα και εντός του διδακτικού ωραρίου. Για παράδειγμα, με αφορμή τον εορτασμό της Ημέρας της Γερμανίας, μαθαίνουμε ότι «η 5η ώρα τίθεται στη διάθεση της Χιτλερικής Νεολαίας και της Ένωσης Γερμανίδων Νεανίδων». (Βιβλίο ανακοινώσεων του διδακτικού προσωπικού, 20 Οκτωβρίου 1941.) Εκτός αυτού, γίνεται ξανά και ξανά ρητή αναφορά στις βραδινές συναθροίσεις της Εθνικοσοσιαλιστικής Ομοσπονδίας Εκπαιδευτικών. Από την κήρυξη του πολέμου, ο διευθυντής κηρύσσει την έναρξη κάθε σχολικού έτους με το σύνθημα «Ζήτω η νίκη!» (Sieg Heil), ενώ στις 9 Ιουνίου 1943 κλείνει τη συνεδρίαση στέλνοντας «τριπλό μήνυμα νίκης στον Φύρερ». Για τον καταστροφικό λιμό του χειμώνα 1941-1942 δεν γίνεται η παραμικρή μνεία. Αντ’ αυτού, επισημαίνονται επιγραμματικά οι «δύσκολες συνθήκες», σύμφωνα με μια καταχώριση στο βιβλίο ανακοινώσεων από τη συνεδρίαση της 7ης Νοεμβρίου 1941.
Φωτό: Ο Γερμανός υπουργός Παιδείας, Μπέρνχαρντ Ρουστ, επισκέπτεται το σχολείο το 1936. Ιδιωτική συλλογή της Ούρσουλα Σμιτ, φωτογραφικό αρχείο Συλλόγου Αποφοίτων Γερμανικής Σχολής Αθηνών.
Κατήχηση και φυλετική διαπαιδαγώγηση
Σύμφωνα με μαρτυρίες επιζώντων μαθητών της συγκεκριμένης εποχής, η εθνικοσοσιαλιστική κατήχηση απευθυνόταν κατά κύριο λόγο στη γερμανική μαθητική κοινότητα. Όπως διαβάζουμε και στα πρακτικά της συνεδρίασης της 5ης Μαρτίου 1942, «ο κύριος διευθυντής τοποθετείται σε βασικά ζητήματα σχετικά με το μάθημα της Ιστορίας και συστήνει στο διδακτικό προσωπικό να αποφεύγει τις εκτενείς αναφορές στην ιστορία της φυλετικής καταγωγής. H διδασκαλία της φυλετικής θεωρίας αποτελεί προτεραιότητα του μαθήματος Εθνικής Πολιτικής Αγωγής». (Βιβλίο ανακοινώσεων του διδακτικού προσωπικού της Γερμανικής Σχολής Αθηνών.) Στο μάθημα Εθνικής Πολιτικής Αγωγής συμμετείχαν μόνο μαθητές και μαθήτριες γερμανικής ιθαγένειας. Όπως μάθαμε από έναν απόφοιτο της εποχής, ο ίδιος δεν θυμόταν να ασκούνταν εθνικοσοσιαλιστική επιρροή κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Ωστόσο, θυμόταν ακόμα τα πορτρέτα του Χίτλερ στις αίθουσες διδασκαλίας, όπως και ότι ένα απ’ αυτά είχε βρεθεί σκισμένο στον κάλαθο των αχρήστων, αν και οι σχετικές έρευνες έμειναν χωρίς αποτέλεσμα. Δεν μπορούμε παρά να συμφωνήσουμε με τις εκτιμήσεις του Ευγένιου Σαντορίνη, ο οποίος επισημαίνει ότι οι μαθητές προέρχονταν στη μεγάλη τους πλειονότητα από παραδοσιακά συντηρητικές οικογένειες, για τις οποίες η εκπαίδευση ήταν συνυφασμένη με τη στρατιωτική πειθαρχία, όπως άλλωστε υπαγόρευαν οι αντιλήψεις και οι απαιτήσεις της κοινωνίας στα δικτατορικά καθεστώτα τόσο της Γερμανίας όσο και της Ελλάδας. [7]
Φωτό: Αρχείο Γερμανικής Σχολής Αθηνών
Οι λιγοστές πηγές δεν παύουν να καταδεικνύουν πόση αυστηρότητα επέδειξε ο δρ Ρομαίν, για να διαμορφώσει το σχολείο στα πρότυπα του εθνικοσοσιαλισμού. Τα πολιτικά του φρονήματα δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας, όπως μαρτυρά και η κατακλείδα ενός άρθρου του στην εφημερίδα Deutsche Nachrichten für Griechenland (φύλλο της 15ης Μαΐου 1941), που παρατίθεται εδώ από το κείμενο μιας διάλεξης του σπουδαίου ιστορικού Χάγκεν Φλάισερ: «Ήδη τον Μάιο του 1941, δύο εβδομάδες μετά την κατάκτηση της χώρας από τα ναζιστικά στρατεύματα, ο δρ Άλφρεντ Ρομαίν, διευθυντής της Γερμανικής Σχολής Αθηνών από το 1933, έσπευσε να ευχαριστήσει σε μια επίσημη τελετή τον “μεγαλοφυή στρατάρχη Χίτλερ, που με τη χαρισματική ηγεσία του οδήγησε τη Βέρμαχτ στην ένδοξη και νικηφόρα προέλασή της, με σκοπό να φέρει εκ νέου εις πέρας την ιστορική αποστολή που είχε επιτελεστεί πριν από χιλιάδες χρόνια με την κάθοδο των ελληνικών φύλων από τον Βορρά. Χάρη στην πολιτισμική βούληση του γερμανικού έθνους και του ηγέτη του, η ελληνική κληρονομιά ανασύρθηκε ύστερα από αιώνες ολόκληρους και πάλι στο φως, προκειμένου να ενσωματωθεί στη νέα Ευρώπη”». [8]
Φωτό: Αρχείο Γερμανικής Σχολής Αθηνών
Βιβλιογραφικές παραπομπές:
[1] Griechische Post und Lokal-Anzeiger, έτος Β΄, αριθμός φύλλου 52, Αθήνα, Χριστούγεννα 1933.
[2] Jens Waibel, Die deutschen Auslandsschulen – Materialien zur Außenpolitik des Dritten Reiches [Τα γερμανικά σχολεία του εξωτερικού – Τεκμήρια για την εξωτερική πολιτική του Τρίτου Ράιχ], διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Φρανκφούρτης (Όντερ), 2010, σ. 183 (https://opus4.kobv.de/opus4-euv/frontdoor/deliver/index/docId/60/file/Waibel_Jens.pdf).
[3] Αυτ., σ. 184.
[4] Εφημερίδα Völkischer Beobachter, φύλλο της 19ης Απριλίου 1937.
[5] Ευγένιος Σαντορίνης, «Αναμνήσεις από την προπολεμική ΓΣΑ» στο: Der Dörpfeldianer, περιοδικό του Συλλόγου Αποφοίτων Γερμανικής Σχολής Αθηνών, τεύχος 9, Αθήνα 1995, σσ. 21-23.
[6] Jens Waibel, ό.π., σσ. 88-90.
[7] Ευγένιος Σαντορίνης, ό.π., σ. 23.
[8] Hagen Fleischer, Die deutsche Besatzung(politik) in Griechenland und ihre „Bewältigung“ [Η γερμανική κατακτητική πολιτική στην Ελλάδα και η ιστορική «διαχείρισή» της]. Διάλεξη στο Διεθνές Συμπόσιο της Εταιρείας Σπουδών Νοτιοανατολικής Ευρώπης (Südosteuropa-Gesellschaft), με θέμα την ιστορία και την ίδρυση της Εταιρείας, Μόναχο, Δεκέμβριος 2013, σ. 6 (https:// ).
https://www.sogde.org/site/assets/files/1386/sog_geschichte_fleischer.pdf
