Αρχική / Η ιστορία συγκινεί / Οι πρώτες μαθητικές συναντήσεις
Οι πρώτες μαθητικές συναντήσεις
Για τη Γερμανική Σχολή Αθηνών, οι μαθητικές συναντήσεις με τις μαρτυρικές κοινότητες του Διστόμου και των Καλαβρύτων αποτελούν κεντρικό στοιχείο για τη διαφύλαξη της μνήμης και την καλλιέργεια της ιστορικής συνείδησης. Από το 1996, η ΓΣΑ έχει να επιδείξει μακρά παράδοση στις διασχολικές δράσεις με μαρτυρικούς τόπους της Ελλάδας. Ποιοι ήταν, όμως, οι πρωτεργάτες του εγχειρήματος, ποιους παιδαγωγικούς στόχους υπηρετούσαν, τι άλλαξε στον χαρακτήρα των συναντήσεων κατά τα τελευταία είκοσι τέσσερα χρόνια και γιατί τερματίστηκε το πρόγραμμα μαθητικών συναντήσεων με το Λύκειο Καλαβρύτων το 2012; Περισσότερες πληροφορίες, στην παρουσίαση που ακολουθεί.
✎ Ειρήνη Βάζου, Ρεγγίνα Βίζινγκερ
Δεν ξεχνώ το Δίστομο και τα Καλάβρυτα! Το χρονικό της προσέγγισης και οι πρώτες μαθητικές συναντήσεις στο Δίστομο
Το 1993, ο Ράινχαρντ Σάμπον διορίζεται καθηγητής στη Γερμανική Σχολή Αθηνών. Σύντομα αποδεικνύεται ότι δεν ενδιαφέρεται μόνο για το εκπαιδευτικό έργο του στο σχολείο, αλλά και για τη χώρα που τον φιλοξενεί. Θέλει να γνωρίσει πώς ζουν οι άνθρωποι στην Ελλάδα, ποια προβλήματα τους απασχολούν, ποια πολιτικά και κοινωνικά θέματα συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης. Έτσι πέφτει πάνω σε ένα άρθρο του Αργύρη Σφουντούρη στη γερμανόφωνη αθηναϊκή εφημερίδα Athener Zeitung (τη σημερινή Griechenlandzeitung), όπου περιγράφονται τα αποτρόπαια εγκλήματα των γερμανικών δυνάμεων κατοχής στο Δίστομο, μια κωμόπολη κοντά στους Δελφούς.
Πηγή: Φωτογραφικό αρχείο από τη συνάντηση μαθητών της ΓΣΑ και του ΓΕΛ Διστόμου, 2017
Από το άρθρο του Αργύρη Σφουντούρη, ο Ράινχαρντ Σάμπον πληροφορείται για πρώτη φορά την έκταση των γερμανικών εγκλημάτων πολέμου στην Ελλάδα. Συγκλονισμένος από τις ναζιστικές θηριωδίες και, προπάντων, από την αποσιώπηση αυτού του μελανού κεφαλαίου της γερμανικής Ιστορίας στη χώρα που γέννησε τους θύτες, ωριμάζει μέσα του η πεποίθηση ότι κυρίως οι σημερινοί νέοι δικαιούνται να μάθουν την ιστορική αλήθεια. Με αυτό το σκεπτικό, διοργανώνει τις πρώτες εκδρομές με γερμανόφωνους μαθητές της ΓΣΑ στις εκδηλώσεις μνήμης για τα θύματα του Διστόμου. Παράλληλα προσπαθεί να έρθει σε επαφή με επιζώντες. Οι συναντήσεις των γερμανόφωνων μαθητών με μαθητές του Λυκείου Διστόμου αποτελούν από την πρώτη στιγμή βασικό στοιχείο του εγχειρήματος και υποστηρίζονται από την κυρία Ελένη Μπόκου, λυκειάρχη του ΓΕΛ Διστόμου. Ανάμεσα στον Ράινχαρντ Σάμπον και στον Αργύρη Σφουντούρη δεν θα αργήσει να αναπτυχθεί στενή φιλία.
Πηγή: Φωτογραφικό αρχείο από τη συνάντηση μαθητών της ΓΣΑ και του ΓΕΛ Διστόμου, 2018
Κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 1995-1996, ο δρ Ντίτερ Καίππερ και ο Ράινχαρντ Σάμπον συμμετέχουν για πρώτη φορά με δύο τμήματα της 10ης τάξης στις εκδηλώσεις μνήμης για τα θύματα των γερμανικών εγκλημάτων πολέμου στα Καλάβρυτα, στις 13 Δεκεμβρίου 1995, και στο Δίστομο, στις 10 Ιουνίου 1996.
Μετά την επιστροφή του Ράινχαρντ Σάμπον στη Γερμανία το 1997, οι καθηγήτριες Ρεγγίνα Βίζινγκερ και Ειρήνη Βάζου αναλαμβάνουν να συνεχίσουν το πρόγραμμα εκπαιδευτικών δράσεων στο Δίστομο. Μάλιστα η απόφαση του τότε διευθυντή της ΓΣΑ, Ντίτερ Φος, να εγκρίνει το αίτημα της Ρεγγίνας Βίζινγκερ για την πραγματοποίηση μιας πολυήμερης εκδρομής στο Δίστομο, με αφορμή τις εκδηλώσεις μνήμης για τη σφαγή της 10ης Ιουνίου 1944, ανοίγει τον δρόμο για την ανάπτυξη στενότερων σχέσεων ανάμεσα στα δύο σχολεία.
Εν τω μεταξύ, ο Ράινχαρντ Σάμπον διοργανώνει τακτικές εκπαιδευτικές εκδρομές μαθητικών ομάδων από τη Γερμανία στο Δίστομο, συμμετέχει ενεργά στον διάλογο για τη διεκδίκηση των γερμανικών πολεμικών αποζημιώσεων και την επιστροφή του αναγκαστικού κατοχικού δανείου, ενώ παράλληλα προσπαθεί να ευαισθητοποιήσει τη γερμανική κοινή γνώμη με ενημερωτικές διαλέξεις.
Πηγή: Φωτογραφικό αρχείο από τη συνάντηση μαθητών της ΓΣΑ και του ΓΕΛ Διστόμου, 2014
Το ιστορικό των μαθητικών συναντήσεων με το Λύκειο Καλαβρύτων
Όταν το 1996 η κυρία Ειρήνη Βάζου επισκέπτεται με τη 10η τάξη της ΓΣΑ τα Καλάβρυτα, γνωρίζει ήδη πολύ καλά την ιστορία της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 και με αφορμή τη συνεργασία της σ’ ένα βιβλίο για την ιστορία των ελληνογερμανικών σχέσεων στη μεταπολεμική περίοδο, η κυρία Βάζου έρχεται σε επαφή με επιζώντες των ναζιστικών εγκλημάτων στα Καλάβρυτα, οι οποίοι δέχονται να συνομιλήσουν με τους μαθητές και τις μαθήτριες. Όταν η κυρία Βάζου εκδηλώνει την επιθυμία να πραγματοποιηθεί μια συνάντηση μαθητών της ΓΣΑ και του Λυκείου Καλαβρύτων, ο τότε λυκειάρχης, κύριος Χρίστος Φωτεινόπουλος, πρόεδρος του Δημοτικού Μουσείου Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος και συλλέκτης μαρτυριών των επιζώντων, της δίνει εμμέσως να καταλάβει ότι κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό ανήμερα της επετείου. Την ίδια απάντηση παίρνει και από άλλους τοπικούς παράγοντες: η 13η Δεκεμβρίου είναι ημέρα οδύνης, θρήνου και πένθους. «Κάθε χρόνο, οι εκδηλώσεις μνήμης είναι μια μαχαιριά στην καρδιά», λέει ο Χρήστος Αντωνόπουλος, ο οποίος το 1943 ήταν μόλις τεσσάρων χρονών, «αλλά μας δίνουν κουράγιο». Επομένως, η παρουσία των μαθητών και των μαθητριών της Γερμανικής Σχολής στις επετειακές εκδηλώσεις είναι μεν ευπρόσδεκτη, αλλά μια στενότερη επαφή δεν φαίνεται να είναι ακόμα εφικτή.
Επίσκεψη σε ιστορικά μνημεία του Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος. Πηγή: Φωτογραφικό αρχείο από τη συνάντηση μαθητών της ΓΣΑ και του ΓΕΛ Καλαβρύτων, 2016
Στις εκδηλώσεις μνήμης για την 60η επέτειο του Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος (2003), η Ειρήνη Βάζου γνωρίζεται με έναν νεαρό εκπαιδευτικό, ο οποίος έχει μόλις μετατεθεί στα Καλάβρυτα. Ο φιλόλογος Ανδρέας Παπαγεωργίου βλέπει θετικά την πραγματοποίηση μιας μαθητικής συνάντησης. Έτσι εγκαινιάζεται μια νέα εποχή.
Χάρη στην πρωτοβουλία των δύο εκπαιδευτικών, οι μαθητές και οι μαθήτριες των δύο σχολείων έχουν επιτέλους την ευκαιρία να συναντηθούν και να γνωριστούν από κοντά στον τόπο της κατοικίας τους, στα Καλάβρυτα και στην Αθήνα. Οι μαθητικές ομάδες καλούνται να ασχοληθούν από κοινού με ένα θέμα που αφορά τη ζωή τους και συμπεριλαμβάνει το ιστορικό παρελθόν του Β′ Παγκοσμίου Πολέμου. Στο επίκεντρο δεν βρίσκονται τα ίδια τα εγκλήματα πολέμου, δεδομένου ότι τα γεγονότα είναι ήδη γνωστά στα παιδιά από την προετοιμασία τους στο μάθημα της Ιστορίας.
Η ιστορική κληρονομιά έχει διαφορετικό πρόσημο για τα παιδιά της καθεμιάς από τις δύο μαθητικές ομάδες. Η διάκριση ανάμεσα σε θύτες και θύματα δεν αποσιωπάται σε καμία περίπτωση. Ωστόσο, σκοπός των μαθητικών συναντήσεων δεν είναι η στείρα αναπαραγωγή των ιστορικών γεγονότων, αλλά η εστίαση του βλέμματος στο κοινό παρόν και μέλλον. Γι’ αυτό και τα επιλεγμένα θέματα έχουν άμεση σχέση με την κοινωνία. Το προσδοκώμενο αποτέλεσμα για τους μαθητές των δύο ομάδων, τους απογόνους των θυμάτων και των θυτών, είναι να θυμούνται αργότερα το κοινό παρελθόν τους, ο καθένας με τον τρόπο του.
Επίσκεψη σε ιστορικά μνημεία του Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος. Πηγή: Φωτογραφικό αρχείο από τη συνάντηση μαθητών της ΓΣΑ και του ΓΕΛ Καλαβρύτων, 2016
Με γνώμονα αυτό το σκεπτικό, διαμορφώνονται οι βάσεις για τα χαρακτηριστικά και το περιεχόμενο των μαθητικών συναντήσεων. Κάθε χρόνο, η συνάντηση έχει διαφορετικό θεματικό αντικείμενο. Τα πρώτα χρόνια διακρίνονται από έντονο πειραματισμό, αλλά με την επίλυση πρακτικών προβλημάτων η εμπειρία μεγαλώνει. Η φιλοξενία στα Καλάβρυτα είναι τον πρώτο καιρό εντυπωσιακή. Για παράδειγμα, ο δήμαρχος, κύριος Αθανάσιος Παπαδόπουλος, παραθέτει κοινό γεύμα για όλα τα παιδιά της μαθητικής συνάντησης σε ταβέρνα των Καλαβρύτων. Από την άλλη, χρειάζεται να περάσουν δέκα μήνες, προτού εγκριθεί από την περιφερειακή Διεύθυνση Εκπαίδευσης το αίτημα του Ανδρέα Παπαγεωργίου για την ανταπόδοση της επίσκεψης στην Αθήνα. Σε συνδυασμό με τις αλλαγές που επέρχονται τα επόμενα χρόνια στην αναλογία των πολιτικών δυνάμεων στο Δημοτικό Συμβούλιο των Καλαβρύτων, γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο –και, τέλος, αδύνατον– να δοθεί η απαραίτητη οικονομική υποστήριξη για την εκδρομή στην Αθήνα.
Στη Γερμανική Σχολή Αθηνών, το πρόγραμμα μαθητικών συναντήσεων αγκαλιάζεται με ενδιαφέρον από μεγάλη μερίδα του εκπαιδευτικού προσωπικού, όπως άλλωστε αποδεικνύει και η αθρόα συμμετοχή στο επιμορφωτικό σεμινάριο με θέμα «Θύμηση και μνήμη» τον Σεπτέμβριο του 2004. Και επειδή η ΓΣΑ δεν έχει τα μέσα να σιτίσει τους καλεσμένους, τον ρόλο του οικοδεσπότη αναλαμβάνει το Μορφωτικό Τμήμα της Γερμανικής Πρεσβείας στην Αθήνα.
Επίσκεψη σε ιστορικά μνημεία του Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος. Πηγή: Φωτογραφικό αρχείο από τη συνάντηση μαθητών της ΓΣΑ και του ΓΕΛ Καλαβρύτων, 2016
Η συνέχιση των μαθητικών συναντήσεων και το τέλος της συνεργασίας με το ΓΕΛ Καλαβρύτων
Όταν η Ειρήνη Βάζου συνταξιοδοτείται το 2007, διευθύντρια του προγράμματος αναλαμβάνει η καθηγήτρια Ρεγγίνα Βίζινγκερ, και μάλιστα με μεγάλη υποστήριξη από τους συναδέλφους της. Το Διοικητικό Συμβούλιο της ΓΣΑ αναλαμβάνει να καλύπτει ετησίως τα μεταφορικά για την εκδρομή των παιδιών από τα Καλάβρυτα στην Αθήνα.
Έκτοτε, οι μαθητικές συναντήσεις με το Λύκειο Καλαβρύτων θα αποτελέσουν αναπόσπαστο κομμάτι των ετήσιων εκπαιδευτικών δράσεων της ΓΣΑ, ενώ από την αρμονική συναδελφική συνεργασία θα γεννηθούν πολλές φιλίες. Ωστόσο, με το πέρασμα του χρόνου αρχίζουν να γίνονται ορατές οι πρώτες αρνητικές αντιδράσεις, προπάντων με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα. Ο Ανδρέας Παπαγεωργίου κατάφερε μεν να υπερνικήσει τις αντιρρήσεις και τις δυσκολίες στα Καλάβρυτα, αν και εντέλει κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι τοπικοί παράγοντες δεν κατανόησαν ποτέ το νόημα του εγχειρήματος, γεγονός το οποίο συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με τη δυσφορία για τη στάση της γερμανικής κυβέρνησης απέναντι στα ναζιστικά εγκλήματα πολέμου στην Ελλάδα.
Επίσκεψη σε ιστορικά μνημεία του Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος. Πηγή: Φωτογραφικό αρχείο από τη συνάντηση μαθητών της ΓΣΑ και του ΓΕΛ Καλαβρύτων, 2016
Από τους θύτες δεν τιμωρήθηκε ποτέ κανείς, ενώ οι γερμανικές θηριωδίες χαρακτηρίζονταν επί μακρόν «ως μέτρο στο πλαίσιο της διεξαγωγής του πολέμου». Για πρώτη φορά, Γερμανός πρέσβης παρευρέθηκε στις εκδηλώσεις μνήμης του Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος το 1995. Η πρωτοβουλία για την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και την απόδοση δικαιοσύνης, ξεκίνησε κατά τη δεκαετία του 1990 από περίπου διακόσιους πολίτες του Διστόμου, οι οποίοι αποφάσισαν να προσφύγουν στα δικαστήρια, για να διεκδικήσουν την καταβολή πολεμικών αποζημιώσεων από το γερμανικό κράτος. Τον Δεκέμβριο του 2000, δεκάδες μαρτυρικές κοινότητες της χώρας ένωσαν τις δυνάμεις τους ιδρύοντας το Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών Ελλάδος Περιόδου 1940-1945. Έτσι, το θέμα των πολεμικών αποζημιώσεων και επανορθώσεων βρέθηκε στο προσκήνιο του δημόσιου διαλόγου.
Κατά την επίσκεψη του Γερμανού προέδρου της Δημοκρατίας, Γιοχάννες Ράου, στα Καλάβρυτα τον Απρίλιο του 2000, οι επιζώντες διευκρίνισαν ότι δεν ενδιαφέρονται τόσο για τις αποζημιώσεις σε χρήμα όσο πρωτίστως για την παραδοχή της ενοχής και ζήτησαν από τον Γερμανό πρόεδρο να συμβάλει, ώστε να γίνουν γνωστά στη Γερμανία τα ναζιστικά εγκλήματα πολέμου επί ελληνικού εδάφους.
Ωστόσο, μια άλλη μερίδα, εμμένει στην άποψη ότι η ιστορική μνήμη οφείλει να παραθέτει τα γεγονότα όπως ακριβώς συνέβησαν, ότι τα εγκλήματα πολέμου δεν είναι αντικείμενο επιστημονικής έρευνας και ότι δεν θα γίνει δεκτή οποιαδήποτε προσπάθεια συμφιλίωσης. Τέλος, η ίδια μερίδα απορρίπτει την αναπλαστική μνήμη, την οποία επιδιώκει να καλλιεργήσει το πρόγραμμα μαθητικών συναντήσεων.
Επίσκεψη σε ιστορικά μνημεία του Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος. Πηγή: Φωτογραφικό αρχείο από τη συνάντηση μαθητών της ΓΣΑ και του ΓΕΛ Καλαβρύτων, 2016
Σε συνδυασμό με την οικονομική και ανθρωπιστική κρίση στην ελληνική κοινωνία, οι συγκεκριμένες αντιλήψεις κερδίζουν ολοένα και μεγαλύτερο έδαφος, καθώς τροφοδοτούνται από τη γενικότερη δυσπιστία απέναντι στη Γερμανία και την έντονη απόρριψη της γερμανικής οικονομικής πολιτικής. Την ίδια εποχή, οι προσπάθειες του Ανδρέα Παπαγεωργίου για τη συνέχιση των ελληνογερμανικών μαθητικών συναντήσεων γίνονται αντικείμενο επικρίσεων από μεμονωμένα άτομα και από τη Διεύθυνση Εκπαίδευσης, με αποτέλεσμα το 2012 να διακοπεί η συνεργασία με τη Γερμανική Σχολή Αθηνών. Από τη μεριά τους, οι Γερμανοί εκπαιδευτικοί της ΓΣΑ εκφράζουν την ελπίδα να είναι παροδική η διακοπή.
Το Λύκειο Διστόμου διευρύνει τις επαφές με τη ΓΣΑ
Το 2008, ο λυκειάρχης του ΓΕΛ Διστόμου, κύριος Παναγιώτης Παπαγγελής, εκφράζει την επιθυμία να ενισχυθεί η συνεργασία με τη Γερμανική Σχολή Αθηνών και ανοίγει τον δρόμο για τη διεξαγωγή μιας μαθητικής συνάντησης, κατά το πρότυπο της ανταλλαγής με το Λύκειο Καλαβρύτων. Στο πρόσωπο της διευθύντριας του προγράμματος, κυρίας Βασιλικής Καρανάσσου, η Ρεγγίνα Βίζινγκερ ανακαλύπτει μια δραστήρια και αξιόπιστη συνάδελφο και μια καταξιωμένη εκπαιδευτικό με πλούσιο παιδαγωγικό έργο. Η εκτίμηση που απολαμβάνει από την τοπική κοινωνία θα συμβάλει καθοριστικά στην ευρεία και θετική υποδοχή της συνεργασίας των δύο σχολείων από τους κατοίκους του Διστόμου.
Πηγή: Φωτογραφικό αρχείο από τη συνάντηση μαθητών της ΓΣΑ και του ΓΕΛ Διστόμου, 2014
Το ενδιαφέρον της πλειονότητας των ντόπιων για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα αποδεικνύεται από την υποστήριξη και την αθρόα προσέλευση του κοινού στις πλούσιες πολιτιστικές δράσεις των δύο ομάδων. Σε αυτές συγκαταλέγεται και η παράσταση «Παιδιά του πολέμου», η οποία παρουσιάστηκε με τη μορφή θεατρικού αναλογίου από τους μαθητές και τις μαθήτριες των δύο σχολείων κατά το σχολικό έτος 2013-2014, με την υποστήριξη του Ελληνοαυστριακού σκηνοθέτη Μάρτιν Σάρνχορστ. Η πρεμιέρα πραγματοποιήθηκε στο θέατρο του Μαυσωλείου του Διστόμου, στο πλαίσιο των επετειακών εκδηλώσεων μνήμης για τα θύματα της σφαγής από τα Ες Ες, ενώ στη συνέχεια παρουσιάστηκε και στη Γερμανική Σχολή Αθηνών.
Η υποστήριξη του προγράμματος από την τοπική κοινωνία συνέβαλε και στη διεύρυνση της ελληνογερμανικής συνεργασίας, όπως, για παράδειγμα, η συμμετοχή της μαθητικής ομάδας από το Δίστομο στην εκπαιδευτική εκδρομή στο Βερολίνο, η οποία διοργανώνεται ετησίως από τη ΓΣΑ. Τέλη Μαΐου 2013 εκπροσωπεί η μαθήτρια Αφροδίτη Μπασδέκη –ο παππούς τής οποίας ανήκει στους ελάχιστους επιζώντες της σφαγής της 10ης Ιουνίου 1944 – το Δίστομο σε μια εκδήλωση για τις γερμανοελληνικές σχέσεις τού Συλλόγου «Κατά της λήθης – Υπέρ της Δημοκρατίας» στο Βερολίνο. Ιδιαίτερη σημασία έχει επίσης η απονομή του βραβείου Waltraud-Netzer σε αυτό το Πρότζεκτ Συνάντησης Μαθητών από τον Σύλλογο «Κατά της λήθης – Υπέρ της Δημοκρατίας» τον Νοέμβριο του 2013.
Στιγμιότυπο από τη βράβευση του προγράμματος μαθητικών συναντήσεων με το Βραβείο Εφήβων Waltraud Netzer (2013), εκ μέρους του συλλόγου «Κατά της λήθης, υπέρ της δημοκρατίας» (Gegen Vergessen – Für Demokratie).↵ Φωτογραφία του Τομπίας Κλάινοντ
Ο διαπολιτισμικός και διεθνικός προσανατολισμός του προγράμματος μαθητικών συναντήσεων θα μπορούσε να αποτελέσει πρότυπο για την καλλιέργεια μιας κοινής ευρωπαϊκής συνείδησης και ιστορικής μνήμης – προϋπόθεση απαραίτητη για τη σύγκλιση των λαών της Ευρώπης.
Στιγμιότυπο από τη βράβευση του προγράμματος μαθητικών συναντήσεων με το Βραβείο Εφήβων Waltraud Netzer (2013), εκ μέρους του συλλόγου «Κατά της λήθης, υπέρ της δημοκρατίας» (Gegen Vergessen – Für Demokratie).↵ Φωτογραφία του Τομπίας Κλάινοντ
