Aρχική / Πρόσωπα/Πορτρέτα / Καθηγήτριες και Καθηγητές / Χανς Βέντε / Απόρρητη έκθεση
Από την άνοιξη του 1942, ο Χανς Βέντε υπηρετεί στην Ομάδα Στρατού Ε, με έδρα το Αρσακλή, το σημερινό Πανόραμα της Θεσσαλονίκης, και κατέχει μια στρατιωτική θέση κλειδί ως «ειδικός εντεταλμένος για τη δράση των συμμοριτών». Από τα χέρια του περνούν όλες οι πληροφορίες για τις ενέργειες της Εθνικής Αντίστασης ενάντια στις γερμανικές δυνάμεις κατοχής. Αποστολή του Βέντε είναι να συγκεντρώνει και να καταγράφει τις πληροφορίες για τις αντιστασιακές ομάδες στην Ελλάδα, με σκοπό την καταπολέμησή τους από τη Βέρμαχτ. Πολλές από τις αναφορές του οδηγούν στην επιβολή «μέτρων εξιλασμού» εις βάρος του ελληνικού άμαχου πληθυσμού, όπως στο Δίστομο και στα Καλάβρυτα.
Από τους πρώτους μήνες της Κατοχής, η στάση του ελληνικού πληθυσμού απέναντι στους κατακτητές είναι εξαιρετικά αρνητική. Η στυγνή κατοχική τρομοκρατία σε συνδυασμό με τα αποτρόπαια εγκλήματα πολέμου των ναζί εις βάρος του ελληνικού πληθυσμού επιτείνουν τη δυσαρέσκεια ενάντια στους κατακτητές. Την άνοιξη του 1944, ο Βέντε αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας μια μυστική αποστολή, δηλαδή να μεταβεί στην Αθήνα φορώντας πολιτικά και να σφυγμομετρήσει την κοινή γνώμη, αντλώντας υλικό από συζητήσεις με Αθηναίους γνωστούς και φίλους του, με τους οποίους γνωριζόταν από την εκπαιδευτική θητεία του στη Γερμανική Σχολή Αθηνών. Η έκθεση αποτυπώνει τις ύπουλες και κακόβουλες προθέσεις των Γερμανών κατακτητών, οι οποίοι επιδιώκουν να αντλήσουν οφέλη από το κλίμα πόλωσης που καλλιεργούν σκόπιμα, αποβλέποντας στον διχασμό της ελληνικής κοινωνίας. Περισσότερες πληροφορίες, στην παρουσίαση που ακολουθεί.
Πράκτορας της Βέρμαχτ στην Αθήνα
Από τις 2 έως τις 6 Απριλίου 1944, ο Χανς Βέντε βρέθηκε στην Αθήνα, έχοντας εντολή από την Ανώτερη Διοίκηση της Ομάδας Στρατού Ε να συντάξει μια έκθεση που θα επέτρεπε στη Βέρμαχτ να σχηματίσει μια αντιπροσωπευτική εικόνα για την τρέχουσα στάση του αθηναϊκού πληθυσμού απέναντι στους Γερμανούς κατακτητές. Ο Βέντε ήρθε σε επαφή με γνωστούς και φίλους, καθώς και με ελληνικές οικογένειες, πρώην μαθητές και συναδέλφους του από τη Γερμανική Σχολή Αθηνών, ενώ παράλληλα φρόντισε να συναντηθεί με Γερμανούς που ζούσαν στην Αθήνα και με πληροφοριοδότες.
Στην έκθεσή του, ο Χανς Βέντε καταπιάνεται με πολλά και διάφορα θέματα, όπως η εσωτερική πολιτική κατάσταση της χώρας, η κομμουνιστική Αντίσταση, οι σχέσεις μεταξύ των αντιστασιακών οργανώσεων, η άποψη των Ελλήνων για τους Γερμανούς κατακτητές και οι ελληνοβρετανικές σχέσεις.
Ας δούμε, όμως, πώς αποτυπώνει ο ίδιος ο Βέντε την κατάσταση, την κοινή γνώμη και τις προσδοκίες του ελληνικού πληθυσμού.
I. Εσωτερική πολιτική κατάσταση
α) Οι κύκλοι των εθνικοφρόνων
Από τις συζητήσεις του με Έλληνες φοιτητές, ο Βέντε διαπιστώνει ότι, σε αντίθεση με το παρελθόν, η πλειονότητα των φοιτητικών κύκλων εμφορείται πλέον από αισθήματα εθνικοφροσύνης. Ωστόσο, επισημαίνει τις σφοδρές αντιπαραθέσεις που ξέσπασαν στα πανεπιστημιακά ιδρύματα το φθινόπωρο του 1943, μετά την αποτυχία της βραχύβιας συμφωνίας ανάμεσα στο ΕΑΜ και στον ΕΔΕΣ.
Όπως παρατηρεί ο Βέντε, ο Ζέρβας χαίρει εκτίμησης στους αθηναϊκούς κύκλους των εθνικοφρόνων, οι οποίοι όχι μόνο τον αποκαλούν «αήττητο ήρωα» και ηγέτη του αγώνα της Ελλάδας κατά του Γερμανού «δυνάστη», αλλά τον εξισώνουν και με τους ήρωες της Επανάστασης του 1821. Γι’ αυτό και του συγχωρούν ορισμένα παραστρατήματα, όπως η ερωτική σχέση του με μια νεαρή Ελληνίδα, τη στιγμή που η σύζυγός του βρίσκεται σε γερμανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ιταλία. Ωστόσο, από ορισμένους κύκλους εκφράζονται φόβοι για τη χειραγώγηση του Ζέρβα από τους Βρετανούς.
Τέλος, ο Βέντε υπογραμμίζει ότι οι εθνικόφρονες Έλληνες θεωρούν άδικες τις εκτελέσεις ομήρων από τους Γερμανούς κατακτητές.
β) Ο κομμουνισμός στην Ελλάδα
Στους αστικούς κύκλους επικρατεί η άποψη ότι οι Έλληνες κομμουνιστές είναι μια σπείρα από αναρχικούς και ληστές. Ωστόσο, ο αγώνας των κομμουνιστών ενάντια στους Γερμανούς δεν παύει να αντιμετωπίζεται με αισθήματα συμπάθειας, ανεξάρτητα από τις πολιτικές πεποιθήσεις τους. Παρ’ όλα αυτά, ο Χανς Βέντε εκτιμά ότι οι κομμουνιστές θα χάσουν το λαϊκό έρεισμα μετά το τέλος της γερμανικής κατοχής.
Όπως επισημαίνει στη συνέχεια, στην Ελλάδα απουσιάζουν οι προϋποθέσεις για την εγκαθίδρυση κομμουνιστικού καθεστώτος στο πρότυπο του σοβιετικού μοντέλου. Το βιομηχανικό προλεταριάτο είναι χαμηλό σε αριθμό, αν και στις εργατικές συνοικίες της Αθήνας παρατηρείται άνοδος της δύναμης των κομμουνιστικών οργανώσεων. Από την άλλη, η μαύρη αγορά έχει επιφέρει βαθιές αλλαγές στις σχέσεις ιδιοκτησίας. Στη μεγάλη τους πλειονότητα, οι κάτοικοι της Αθήνας ασχολούνται με το εμπόριο και έχουν επωφεληθεί από την οικονομική κρίση. Αντίθετα, οι δημόσιοι και ιδιωτικοί υπάλληλοι έχουν πληγεί βαθιά από την κρίση και διαπνέονται από σοσιαλιστικές αντιλήψεις, αλλά παραμένουν εθνικόφρονες και διατηρούν ισχυρούς δεσμούς με τα παραδοσιακά αστικά κόμματα.
γ) Η στάση των κομμουνιστών απέναντι στους εθνικόφρονες
Οι αστικοί κύκλοι έχουν επίγνωση της σοβαρότητας που ενέχει η επικείμενη σύγκρουση ανάμεσα στους κομμουνιστές και στους εθνικόφρονες, αν και πιστεύουν ότι ο κομμουνιστικός κίνδυνος θα αποσοβηθεί και χωρίς τη συνδρομή της Βέρμαχτ. Τόσο οι κομμουνιστές όσο και οι εθνικόφρονες προετοιμάζονται να αναμετρηθούν στο πεδίο της μάχης για την κατάληψη της Αθήνας. Είναι σαφές ότι όποιος αποκτήσει τον έλεγχο της Αθήνας, θα κυβερνήσει την Ελλάδα.
δ) Κυβέρνηση και σχηματισμός νέας κυβέρνησης
Ενόψει της επικείμενης σύγκρουσης, εντείνονται απ’ όλες τις πλευρές οι προσπάθειες για τον σχηματισμό μιας κυβέρνησης, η οποία θα είναι σε θέση να αναλάβει την εξουσία αμέσως μετά την ενδεχόμενη αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων. Για παράδειγμα, προχωρούν οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στη σημερινή κυβέρνηση και στον ΕΔΕΣ. Στόχος είναι να προετοιμαστεί το έδαφος για τον σχηματισμό μιας κυβέρνησης με όσο το δυνατόν πιο πλατιά βάση. Η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης, γνωστή και ως Κυβέρνηση του Βουνού, που έχει σχηματιστεί από το ΕΑΜ, δεν λαμβάνεται σοβαρά υπόψη ως κυβερνητικός εταίρος.
II. Η στάση των Ελλήνων απέναντι στις δυνάμεις κατοχής
Σύμφωνα με τον Βέντε, το Γερμανικό Ράιχ και η ηγεσία του αντιμετωπίζονταν με ευμένεια από μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού στην προπολεμική Ελλάδα. Η πτώση της δημοτικότητας των Γερμανών δεν οφείλεται τόσο στην κήρυξη του πολέμου κατά της Ελλάδας όσο στην ιταλική κατοχή, στην εισβολή των Βουλγάρων, στην αδιαφορία των Γερμανών απέναντι στην εσωτερική κατάσταση της χώρας και στους αδέξιους χειρισμούς των γερμανικών δυνάμεων κατοχής απέναντι στους Έλληνες. Ένα άλλο πρόβλημα είναι οι Έλληνες κερδοσκόποι, οι οποίοι ελέγχουν τη μαύρη αγορά και έχουν αγοράσει τα αποθέματα χρυσού που προοριζόταν για την επίλυση της οικονομικής κρίσης. Παρ’ όλα αυτά, η αποκλειστική ευθύνη για τη σημερινή ανέχεια αποδίδεται στο καθεστώς της γερμανικής κατοχής. Ακόμα και η λαϊκή οργή για τις βρετανικές αεροπορικές επιδρομές στον Πειραιά στρέφεται εναντίον των Γερμανών, διότι μετέτρεψαν το λιμάνι σε στρατιωτική βάση.
Συνεπώς, ο Χανς Βέντε καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τα «μέτρα εξιλασμού» και τα αντίποινα των Γερμανών δεν αντιμετωπίζονται από τους Έλληνες ως δίκαιη τιμωρία, αλλά ως παραδείγματα αδικοπραξίας και αυθαιρεσίας.
III. Η στάση των Ελλήνων απέναντι στους Συμμάχους
Με την προπαγάνδα και τον χρυσό της, η Μεγάλη Βρετανία ασκεί επιρροή στην Ελλάδα, δεδομένου ότι έχει συμφέρον από τη δημιουργία μιας Μεγάλης Ελλάδας. Στους κύκλους των εθνικοφρόνων επικρατεί η άποψη ότι οι εθνικιστικές ομάδες εξοπλίζονται από τους Βρετανούς, προκειμένου να είναι ετοιμοπόλεμες για την επικείμενη σύγκρουση με τους κομμουνιστές, χωρίς όμως την ευθεία ανάμειξη των Άγγλων. Ευρέως διαδεδομένες φήμες κάνουν λόγο για πρόωρη αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων. Οι Έλληνες δημοκρατικοί αμφιβάλλουν κατά πόσο η Αγγλία μπορεί να εγγυηθεί από μόνη της την απελευθέρωση της Ελλάδας και την αποκατάσταση των προπολεμικών συνόρων της χώρας. Εκφράζονται φόβοι ότι η Σοβιετική Ένωση θα αποτελέσει τη νέα μεγάλη δύναμη στα Βαλκάνια και ότι θα επιβάλει μόνιμο καθεστώς βουλγαρικής κατοχής στη Μακεδονία και στη Θράκη. Ως εκ τούτου, πολλοί είναι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι μόνο μια συμφωνία ανάμεσα στην Αγγλία και στη Γερμανία θα ανακόψει την προέλαση του Κόκκινου Στρατού στα Βαλκάνια και θα εξασφαλίσει την ελληνική κυριότητα της Δωδεκανήσου.
IV. Φήμες
Οι ευρέως διαδεδομένες φήμες για την επικείμενη αποχώρηση των Γερμανών τονώνουν ολοένα και περισσότερο το πατριωτικό φρόνημα του αθηναϊκού λαού. Μάλιστα γίνεται συχνά λόγος για μια υποτιθέμενη συμφωνία ανάμεσα στις γερμανικές δυνάμεις κατοχής, στη σημερινή ελληνική κυβέρνηση και στους Βρετανούς, η οποία προβλέπει αφενός την κήρυξη της Αθήνας και της Αττικής σε ουδέτερες ζώνες, ούτως ώστε να αποτραπούν οι συμμαχικοί βομβαρδισμοί, και αφετέρου την αποχώρηση των Γερμανών από την ευρύτερη περιοχή πρωτευούσης, ενώ συγχρόνως εξουσιοδοτεί την ελληνική κυβέρνηση να επιστρατεύσει 5 ή 6 κλάσεις για την υπεράσπιση της Αθήνας από τους κομμουνιστές.
Κατά την άποψη του Χανς Βέντε, οι συγκεκριμένες φήμες διαδίδονται για προπαγανδιστικούς λόγους από την ελληνική κυβέρνηση και από στενούς κύκλους του πρωθυπουργού Ιωάννη Ράλλη.
V. Συνοπτική αξιολόγηση του Βέντε
1) Από τις συνομιλίες του στην Αθήνα, ο Βέντε συμπεραίνει ότι η συνδρομή της Βέρμαχτ δεν κρίνεται επιθυμητή για την αντιμετώπιση της ανόδου του κομμουνιστικού κινήματος. Απεναντίας, οι Έλληνες τηρούν ολοένα και πιο αρνητική στάση απέναντι στους Γερμανούς.
2) Τόσο οι εθνικόφρονες όσο και οι κομμουνιστές ετοιμάζονται να συγκρουστούν για την ανάληψη της κυβερνητικής εξουσίας.
3) Ο Βέντε κλείνει την έκθεσή του, παρατηρώντας ότι δεν είχε αρκετό χρόνο για να συνομιλήσει με αγγλόφιλες οικογένειες και με υποστηρικτές του ΕΑΜ, προκειμένου να αντλήσει ακριβέστερες πληροφορίες για ενδεχόμενα σχέδια απόβασης των Συμμάχων στην Ελλάδα ή για την προετοιμασία εξέγερσης εκ μέρους των κομμουνιστών.
Πηγή: Hermann Frank Meyer, «Die Erinnerungen des Hans Wende↵. Von 1942 bis 1944, Sachbearbeiter für “Bandenangelegenheiten” in der “Führungsabteilung Ic” des Oberkommandos der Heeresgruppe E, Griechenland», στο: Thetis, Mannheimer Beiträge zur Klassischen Archäologie und Geschichte Griechenlands und Zyperns, τόμος 7, Μάνχαϊμ 2000.
