Αρχική / Πρόσωπα/Πορτρέτα / Μαθήτριες και Μαθητές / Γιόχαν / Ιστορικό πλαίσιο
Στην έκθεση ιδεών για τις απολυτήριες εξετάσεις, ο Γιόχαν αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στα συνέδρια του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος στη Νυρεμβέργη και τα περιγράφει ως μεγαλειώδεις και εντυπωσιακές γιορτές για ολόκληρο το γερμανικό έθνος. Στην ακόλουθη παρουσίαση, μπορείτε να διαβάσετε για τις αληθινές προθέσεις του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος και για τις θεαματικές φιέστες που διοργάνωνε, με σκοπό να παρασύρει τις πλατιές λαϊκές μάζες στη δίνη του ναζισμού.
✎ Έρευνα: Αγγελική-Μαρία Καραγιάννη, Αλεξάνδρα Ευθυμίου
Τα συνέδρια του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος στη Νυρεμβέργη
«Το άτομο είναι ένα τίποτε, το έθνος είναι τα πάντα!» Το κεντρικό αυτό σύνθημα της ναζιστικής ιδεολογίας δεν αναδεικνύεται σε καμία άλλη έκφανση του χιτλερικού κράτους τόσο ξεκάθαρα όσο στις ετήσιες εορταστικές εκδηλώσεις του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος, οι οποίες θύμιζαν τις μεγάλες γιορτές και επετείους της Εκκλησίας. Η αρχή γινόταν με τον εορτασμό της επετείου για την κατάληψη της εξουσίας (Machtergreifung) στις 30 Ιανουαρίου, ενώ ακολουθούσαν η Εργατική Πρωτομαγιά, η φθινοπωρινή Εορτή του Θερισμού και η Ημέρα Μνήμης των Μαρτύρων του Κινήματος, με αφορμή το αποτυχημένο χιτλερικό πραξικόπημα της 9ης Νοεμβρίου 1923. Σκοπός αυτής της επαναλαμβανόμενης τελετουργίας ήταν να προπαγανδίσει το ιδεώδες της εθνοφυλετικής κοινότητας και να ενισχύσει το αίσθημα της εθνικής ομοψυχίας και της φυλετικής συνοχής του γερμανικού έθνους.
Προπαγανδιστική καρτ ποστάλ του 1934 με στιγμιότυπο από το συνέδριο του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος στη Νυρεμβέργη. Πηγή: Bernd Kleinhans, «Reichsparteitage der NSDAP», 26 Οκτωβρίου 2004, Zukunft braucht Erinnerung↵
Αποκορύφωμα αυτής της φεστιβαλικής κουλτούρας αποτελούσαν οι εκδηλώσεις για την αυτοπροβολή του ναζιστικού καθεστώτος στο ετήσιο συνέδριο του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος, το οποίο διεξαγόταν στις αρχές Σεπτεμβρίου στη Νυρεμβέργη, και μάλιστα με συγκεκριμένο μότο κάθε φορά, όπως «Νίκη της πίστης» (1933), «Θρίαμβος της βούλησης» (1934), «Κομματικό Συνέδριο για την ελευθερία του Ράιχ» (1935), «Κομματικό Συνέδριο για την τιμή του Ράιχ» (1936), «Κομματικό Συνέδριο για την εργασία» (1937) και «Κομματικό Συνέδριο για μια Μεγάλη Γερμανία» (1938). Το «Κομματικό Συνέδριο για την ειρήνη» (1939) ματαιώθηκε εξαιτίας της γερμανικής εισβολής στην Πολωνία και της κήρυξης του Β′ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι διάφορες συνεδριάσεις και ημερίδες είχαν μάλλον δευτερεύουσα σημασία, δεδομένου ότι οι καθαυτό εργασίες των συνεδρίων δεν έβρισκαν στις πλατιές μάζες την ανταπόκριση που είχαν οι παρελάσεις, τα συμβολικά προσκλητήρια, οι επιμνημόσυνες τελετές και οι στρατιωτικές επιδείξεις της Βέρμαχτ, οι οποίες προσλάμβαναν διαστάσεις επίσημης κρατικής γιορτής και έφταναν και στον τελευταίο πολίτη του Ράιχ μέσα από τον Τύπο, το ραδιόφωνο και τα κινηματογραφικά επίκαιρα, συμβάλλοντας έτσι καθοριστικά στην ποδηγέτηση του πληθυσμού.
Τα στιγμιότυπα από την προετοιμασία και τη διεξαγωγή των συνεδρίων αποτυπώνονταν, μεταξύ άλλων, από τον κινηματογραφικό φακό της Λένι Ρίφενσταλ (1902-2003), αν και σκοπός των συγκεκριμένων ταινιών δεν ήταν τόσο να καταγράψουν τα ίδια τα γεγονότα όσο να προπαγανδίσουν το πολιτικό πρόγραμμα του Κόμματος. Οι πειθαρχημένες μάζες συμβόλιζαν την υποταγή του ατόμου στη συλλογική βούληση της κοινότητας, ενώ το άπλετο φως και η άφθαρτη πολυτέλεια των αχανών συνεδριακών εγκαταστάσεων του Κόμματος απηχούσαν το μεσσιανικό όραμα του χιλιετούς Ράιχ. Από το 1935 έως το 1938, οι εργασίες της πρώτης ημέρας του συνεδρίου ολοκληρώνονταν με την παρακολούθηση της όπερας Οι αρχιτραγουδιστές της Νυρεμβέργης του Ρίχαρντ Βάγκνερ, δεδομένου ότι οι εθνικοσοσιαλιστές είχαν ταυτίσει το συγκεκριμένο έργο με την «κοσμοθεωρία του ηρωικού γερμανικού έθνους».
Πηγή: Carola Jüllig, «Die Reichsparteitage», 15 Ιουλίου 2015, LeMO↵ © Γερμανικό Ιστορικό Μουσείο Βερολίνου, κείμενο: CC BY-NC-SA 4.0
Το συνέδριο του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματους στη Νυρεμβέργη, 1937. Φωτογραφία του Max Kirnberger © Γερμανικό Ιστορικό Μουσείο Βερολίνου, αρ. τεκμ. Kirnberger 117, LeMO
Στην έκθεσή του για τις απολυτήριες εξετάσεις της ΓΣΑ, ο Γιόχαν εξυμνεί την εθνοφυλετική κοινότητα του Τρίτου Ράιχ. Οι απόψεις του απηχούν την ιδέα της εθνοφυλετικής κοινότητας ως συλλογικής οντότητας που απαρτίζεται από άτομα με κοινή ιδεολογική γραμμή και κοινά πολιτικά πιστεύω. Συγχρόνως, ο μαθητής διατείνεται ότι μια τέτοια κοινότητα αποτελεί θετική εξέλιξη απέναντι στον υποτιθέμενο εσωτερικό διχασμό που επικρατούσε στην πολυκομματική Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα απέρριπτε τον πλουραλισμό της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και υποσχόταν στους ψηφοφόρους του να καταργήσει τον πολυκομματισμό και την πολυφωνία, κάτι που επιτεύχθηκε σε διάστημα μόλις έξι μηνών από τον διορισμό του Χίτλερ στην καγκελαρία του Γερμανικού Ράιχ. Με την εγκαθίδρυση της ναζιστικής δικτατορίας, ο πλουραλισμός και η ελευθερία της γνώμης έδωσαν τη θέση τους στο μονοκομματικό κράτος, στην κατάργηση των δημοκρατικών θεσμών και στην ανελέητη δίωξη των αντιφρονούντων.
Η εθνοφυλετική κοινότητα ως συλλογική οντότητα με φυλετική συνοχή
Βασική προϋπόθεση για τη συμμετοχή του ατόμου στην εθνοφυλετική κοινότητα ήταν να ανήκει στην άρια φυλή. Στην πράξη, η εθνοφυλετική κοινότητα είχε στο στόχαστρο τους Εβραίους. Για τη ναζιστική ιδεολογία, η άρια και η εβραϊκή φυλή ήταν διαμετρικά αντίθετες μεταξύ τους. Ως εκ τούτου, η ναζιστική φυλετική θεωρία ήταν προπάντων ένα εργαλείο για τον αποκλεισμό των Εβραίων από τη δημόσια ζωή και, κατ’ επέκταση, από την εθνοφυλετική κοινότητα. Η συγκεκριμένη πολιτική τέθηκε σε ισχύ πολύ πριν από τη μεθοδευμένη γενοκτονία των Εβραίων, και συγκεκριμένα με τους λεγόμενους Φυλετικούς Νόμους της Νυρεμβέργης, οι οποίοι θεσπίστηκαν στο Κομματικό Συνέδριο του 1935.
Ο Αδόλφος Χίτλερ εισέρχεται με την ακολουθία του στο Ολυμπιακό Στάδιο του Βερολίνου, στο πλαίσιο των εορταστικών εκδηλώσεων του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος για την Εργατική Πρωτομαγιά του 1937. Φωτογραφία του Ernst Schwahn © Ομοσπονδιακό Αρχείο του Γερμανικού Κράτους, αρ. τεκμ. 183-C06292
Η εθνοφυλετική κοινότητα ως κοινωνικό πρότυπο της ναζιστικής κοσμοθεωρίας
Ο εθνικοσοσιαλισμός δεν αυτοπροσδιοριζόταν μόνο ως πολιτική κίνηση, αλλά και ως κοσμοθεωρητικό μοντέλο. Η ναζιστική ψευδο-θρησκεία επιδίωκε τη συνολική ερμηνεία και αναδιαμόρφωση του κόσμου, διεισδύοντας ακόμα και στην ιδιωτική ζωή του ατόμου. Προαπαιτούμενο, για να θεωρηθεί κάποιος μέλος της γερμανικής εθνοφυλετικής κοινότητας, ήταν μεν να ανήκει στην άρια φυλή, αν και αυτό δεν αρκούσε από μόνο του. Η εθνοφυλετική κοινότητα απαιτούσε από τα μέλη της να είναι απόλυτα ταυτισμένα με την εθνικοσοσιαλιστική κοσμοθεωρία. Στην πράξη, κάτι τέτοιο σήμαινε ομολογία πίστεως στον Φύρερ. Μονάχα όποιος δήλωνε άνευ όρων υποταγή στον Χίτλερ θεωρούνταν ισότιμο μέλος της εθνοφυλετικής κοινότητας. Ακόμα και όσοι διατηρούσαν επιφυλάξεις, πείθονταν με την κατάλληλη προπαγάνδα να ασπαστούν τις αρχές της εθνοφυλετικής κοινότητας. Σύμφωνα με τον Χίτλερ, βασικός στόχος του εθνικοσοσιαλιστικού κινήματος δεν ήταν «η κατάληψη της εξουσίας, αλλά η διαπαιδαγώγηση του ατόμου» (βλ. ομιλία της 3ης Ιουλίου 1933 στο Μπαντ Ράιχενχαλ, ενώπιον αξιωματούχων των Ταγμάτων Εφόδου). Αντίθετα, από την εθνοφυλετική κοινότητα αποκλείονταν όλοι όσοι –ανεξάρτητα από τη φυλετική τους ταυτότητα– στρέφονταν ενάντια στον εθνικοσοσιαλισμό και εναντιώνονταν στην ιδεολογική αναμόρφωση της κοινωνίας. Ως εκ τούτου, οι κομμουνιστές, οι δημοκράτες και όσοι ανήκαν σε αντιστασιακές οργανώσεις δεν αντιμετωπίζονταν απλώς ως πολέμιοι του ναζιστικού καθεστώτος, αλλά αποκλείονταν εξ ορισμού από τις τάξεις της εθνοφυλετικής κοινότητας, με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Επομένως, δεν ξαφνιάζει το γεγονός ότι στις πρόχειρες δίκες που στήνονταν από το Τρίτο Ράιχ εις βάρος αντιστασιακών, το δικαστήριο δεν παρέλειπε να υπογραμμίζει πως οι κατηγορούμενοι είχαν χάσει για πάντα την «τιμή του Γερμανού πολίτη».
Η πραγματική δομή της εθνοφυλετικής κοινότητας του Τρίτου Ράιχ
Η προπαγανδιστική γοητεία της εθνοφυλετικής κοινότητας βασιζόταν σ’ ένα απλό ψυχολογικό τέχνασμα και, συγκεκριμένα, στο σκεπτικό ότι οι στενοί δεσμοί που διέπουν τις μικρές ανθρώπινες κοινότητες, όπως, για παράδειγμα, η οικογένεια, μπορούσαν να υιοθετηθούν από έναν λαό εκατομμυρίων ανθρώπων. Ωστόσο, ένα τέτοιο εγχείρημα δεν ήταν απλώς ανέφικτο, αλλά ούτε και αποτελούσε αληθινή επιδίωξη της ναζιστικής δικτατορίας, δεδομένου ότι προϋπόθεση για την ουσιαστική λειτουργία μιας κοινότητας είναι να απαρτίζεται από ελεύθερα άτομα, κάτι για το οποίο δεν ενδιαφερόταν το ναζιστικό καθεστώς. Στην πραγματικότητα, πίσω από το υποτιθέμενο όραμα της εθνοφυλετικής κοινότητας κρυβόταν η πρόθεση της ναζιστικής ηγεσίας να υλοποιήσει ένα τελείως διαφορετικό σχέδιο. Κύριο χαρακτηριστικό της εθνοφυλετικής κοινότητας του Τρίτου Ράιχ ήταν ο ακατάλυτος δεσμός ανάμεσα στον Φύρερ και στις λαϊκές μάζες. Ο γερμανικός λαός δεν αποτελούνταν πλέον από ελεύθερα άτομα, αλλά από άβουλα πιόνια, τα οποία τοποθετούνταν κατά βούληση του Φύρερ στους διάφορους σχηματισμούς του Ράιχ. Ο ίδιος ο Γκαίμπελς μιλούσε απροκάλυπτα για «συγκόλληση» των επί μέρους τμημάτων του γερμανικού λαού, ώστε να συγκροτήσουν μια αδιάσπαστη «ατσάλινη συστοιχία». Επομένως, το ιδεώδες της εθνοφυλετικής κοινότητας δεν ήταν η οικοδόμηση μιας κοινωνικής συλλογικότητας αποτελούμενης από άτομα ενωμένα με δεσμούς αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας, αλλά η μετατροπή της κοινωνίας σε μια αποτελεσματική και λειτουργική μηχανή, με μοναδική αποστολή να εκτελεί πειθήνια και μηχανικά τις διαταγές του Φύρερ και με σκοπό να αποτελέσει μια πανίσχυρη πολεμική μηχανή στην υπηρεσία του Τρίτου Ράιχ.
Πηγή: Bernd Kleinhans, «Volksgemeinschaft», 5 Οκτωβρίου 2004, Zukunft braucht Erinnerung↵, ημερομηνία πρόσβασης: 22 Φεβρουαρίου 2020
