Αρχική / Η ιστορία συγκινεί / Για μια κοινή ιστορική μνήμη
Για μια κοινή ιστορική μνήμη
Εδώ και χρόνια, γενιές ολόκληρες μαθητών και μαθητριών της Γερμανικής Σχολής Αθηνών και του Λυκείου Διστόμου ανταποκρίνονται στην πρόκληση να αναμετρηθούν από κοινού με το ιστορικό παρελθόν, αποκομίζοντας την εμπειρία ότι μπορούν να έρθουν πιο κοντά ο ένας στον άλλο, παρά τα τείχη που ορθώνει ανάμεσα στους δύο λαούς το επώδυνο παρελθόν.
Πώς καλλιεργούμε στους μαθητές το αίσθημα της ιστορικής ευθύνης, την αναγκαιότητα της μνήμης και την υπενθύμιση των εγκλημάτων του ναζισμού; Πώς στήνεται μια μαθητική συνάντηση σ’ έναν τόπο με βαρύ ιστορικό φορτίο; Με αυτά και με πολλά άλλα ερωτήματα ασχολείται η ακόλουθη παρουσίαση.
✎ Ρεγγίνα Βίζινγκερ
«Η από κοινού αναμέτρηση με το παρελθόν είναι τολμηρό εγχείρημα και αξίζει τον κόπο, όταν μας φέρνει πιο κοντά τον ένα στον άλλο». (Δήλωση μαθητή της 10ης τάξης της ΓΣΑ) Παύει ποτέ η ενοχή; Μπορεί να υπάρξει κάποτε συμφιλίωση; Θα είμαι ποτέ ευπρόσδεκτος στο Δίστομο ως Γερμανός; Γιατί είναι σημαντική η μνήμη; Δεν θα ήταν καλύτερα να αφήσουμε το παρελθόν πίσω μας;
Πηγή: Φωτογραφικό αρχείο από τη συνάντηση μαθητών της ΓΣΑ και του ΓΕΛ Διστόμου, 2014
Κάθε χρόνο, μαθήτριες και μαθητές της ΓΣΑ έρχονται αντιμέτωποι με αυτά και με παρόμοια ερωτήματα, στο πλαίσιο της προετοιμασίας για τις συναντήσεις με συνομήλικους Έλληνες μαθητές του Λυκείου Διστόμου, μιας από τις εκατοντάδες μαρτυρικές κοινότητες της Ελλάδας. Εδώ και πάνω από μία δεκαετία, πραγματοποιείται τουλάχιστον δύο φορές τον χρόνο μια συνάντηση μαθητών της ΓΣΑ και του Λυκείου Διστόμου. Στις 10 Ιουνίου 1944, το Δίστομο ισοπεδώθηκε από μονάδες των Ες Ες. Περισσότεροι από διακόσιοι άμαχοι, μεταξύ των οποίων βρέφη, παιδιά, γυναίκες, άντρες και ηλικιωμένοι, εκτελέστηκαν με τον πιο αποτρόπαιο και βάναυσο τρόπο.
Γενιές ολόκληρες μαθητών και μαθητριών της Γερμανικής Σχολής Αθηνών και του Λυκείου Διστόμου έχουν ανταποκριθεί στην πρόκληση να αναμετρηθούν από κοινού με το ιστορικό παρελθόν, αποκομίζοντας την εμπειρία ότι μπορούν να έρθουν πιο κοντά ο ένας στον άλλο, παρά τα τείχη που ορθώνει ανάμεσα στους δύο λαούς το επώδυνο παρελθόν. Ο Δημήτρης Δραγγιώτης, απόφοιτος της ΓΣΑ, περιγράφει αυτή την πρόκληση με τα εξής λόγια:
Μαθητική συνάντηση ΓΣΑ και ΓΕΛ Διστόμου, 2014. Φωτογραφία της Σαρλόττε Έντζμαν
«Είμαστε η νέα γενιά και έχουμε χρέος να διαμορφώσουμε ένα καλύτερο αύριο. Με αυτή την πρωτοβουλία, το σχολείο μας μάς έδωσε την ευκαιρία να συνειδητοποιήσουμε ότι ο κόσμος του μέλλοντος μπορεί να διαμορφωθεί μόνο με την αλληλοκατανόηση και τη συνεργασία μεταξύ των λαών. (...) Ήταν από τις εμπειρίες ζωής που προσφέρονται σπάνια σε εφήβους, και πιστεύω ότι την αξιοποιήσαμε παραγωγικά».
Μαθητική συνάντηση ΓΣΑ και ΓΕΛ Διστόμου, 2014. Φωτογραφία της Σαρλόττε Έντζμαν
Πώς καλλιεργούμε στους μαθητές το αίσθημα της ιστορικής ευθύνης, την αναγκαιότητα της μνήμης και την υπενθύμιση των εγκλημάτων του ναζισμού και ποιος είναι ο προσδοκώμενος παιδαγωγικός στόχος;
Πρωταρχικός στόχος του μαθήματος της Ιστορίας είναι να καλλιεργήσει την ιστορική σκέψη και να διαμορφώσει μαθητές με κρίση και ιστορική συνείδηση. Η σύγχρονη διδακτική της Ιστορίας χαρακτηρίζεται από την επικοινωνιακή προσέγγιση και την υλοποίηση εκπαιδευτικών δράσεων, με ιδιαίτερη έμφαση στην απόκτηση δεξιοτήτων, οι οποίες δίνουν στις μαθήτριες και στους μαθητές την ευκαιρία να διερευνήσουν διεξοδικά τις ιστορικές συνθήκες και τα ιστορικά γεγονότα, και μάλιστα όχι μόνο σε θεωρητικό, αλλά και σε πρακτικό επίπεδο. Στην προκειμένη περίπτωση, η αναμέτρηση με το ιστορικό παρελθόν επιτυγχάνεται μέσα από μαθητικές συναντήσεις με απογόνους θυμάτων ή επιζώντων της εγκληματικής ναζιστικής βίας στο Δίστομο.
Μια από τις πλέον σημαντικές αρχές της διδασκαλίας είναι η σύγχρονη προσέγγιση του μαθήματος της Ιστορίας, δεδομένου ότι η ιστορική σκέψη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το παρόν. «Ως εκ τούτου, αποστολή του μαθήματος της Ιστορίας είναι να παράσχει στους αποδέκτες της διδασκαλίας τον απαραίτητο προσανατολισμό στον πραγματικό κόσμο. Ωστόσο, κάτι τέτοιο μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν το μάθημα της Ιστορίας δώσει απάντηση στο ερώτημα σχετικά με το νόημα της ενασχόλησης με την Ιστορία και εφόσον οι μαθητές συνειδητοποιήσουν τη σημασία της κριτικής αντιπαράθεσης με το παρελθόν, τόσο για τη σημερινή ζωή τους όσο και για το προσεχές μέλλον». (Βλ. Πρόγραμμα διδασκαλίας της Ιστορίας στη Θουριγγία, τελική έκδοση 2012, LP_GY_ Geschichte_Endfassung_150213 (2).pdf, σσ.7-9.)
Μαθητική συνάντηση ΓΣΑ και ΓΕΛ Διστόμου, 2014. Φωτογραφία της Σαρλόττε Έντζμαν.
Φλέγοντα ζητήματα, όπως ο Β′ Παγκόσμιος Πόλεμος, η γερμανική κατοχική πολιτική στην Ελλάδα και οι συνέπειές της σε συνδυασμό με τις θηριωδίες του ναζιστικού καθεστώτος, εξασφαλίζουν την απαραίτητη σύνδεση με το παρόν, δεδομένου ότι έχουν ισχυρό αντίκτυπο στην κοινή γνώμη. Οι πολυάριθμες μαρτυρικές κοινότητες και οι τόποι μνήμης, η γενιά των επιζώντων, οι συζητήσεις για τις επανορθώσεις και τις πολεμικές αποζημιώσεις στα ΜΜΕ και στον δημόσιο διάλογο αποδεικνύουν ότι το παρελθόν έχει αφήσει βαθιές πληγές στην Ελλάδα και ότι το κεφάλαιο της μεταπολεμικής ιστορίας εξακολουθεί να παραμένει ανοιχτό. Σε αντίθεση με τη Γαλλία, δεν υπήρξε ποτέ επίσημη συμφιλίωση μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας από την πλευρά της πολιτείας. Επί δεκαετίες, η Γερμανία αποσιωπούσε και αρνούνταν τα εγκλήματα των ναζί στην Ελλάδα. Από αυτή την άποψη, η επίσκεψη του Γερμανού Προέδρου της Δημοκρατίας, Γιοάχιμ Γκάουκ, το 2014 στην Ελλάδα άνοιξε νέους δρόμους.
Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου εκπαιδευτικού προγράμματος είναι ότι οι μαθητικές συναντήσεις δεν πραγματοποιούνται στον περιορισμένο χώρο της σχολικής τάξης, αλλά από κοινού με τους απογόνους των θυμάτων και των επιζώντων στον ίδιο τον ιστορικό τόπο. Μέσα από τον κοινό διάλογο, τα γεγονότα του παρελθόντος φωτίζονται από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Με αυτό τον τρόπο διδασκαλίας, ενεργοποιείται στους μαθητές η πολυπρισματική θεώρηση της Ιστορίας, καθώς αναγνωρίζουν ότι τα ιστορικά γεγονότα βιώνονται, ερμηνεύονται και αξιολογούνται ποικιλοτρόπως από τα θύματα και τους απογόνους τους.
Πηγή: Φωτογραφικό αρχείο από τη συνάντηση μαθητών της ΓΣΑ και του ΓΕΛ Διστόμου, 2017
Με τη σειρά τους, η βιωματική αντίληψη, η ερμηνεία και η αξιολόγηση των ιστορικών γεγονότων εξαρτώνται από ποικίλους παράγοντες, οι οποίοι συνδέονται με τις συνθήκες διαβίωσης, την κοσμοθεωρία, την παιδεία αλλά και την εθνική ταυτότητα. Υπό αυτή την έννοια, στο πλαίσιο των μαθητικών συναντήσεων οι μαθητές έρχονται αντιμέτωποι με ορισμένα ιδιαιτέρως αμφιλεγόμενα ερμηνευτικά πρότυπα, και ειδικότερα με το ζήτημα της ιστορικής ευθύνης της Γερμανίας απέναντι στην Ελλάδα και με το ερώτημα κατά πόσο η Γερμανία ανταποκρίθηκε με σοβαρότητα στην ευθύνη της κατά τη διάρκεια των σχεδόν 75 χρόνων από τη λήξη του Β′ Παγκοσμίου Πολέμου.
Πώς στήνεται μια μαθητική συνάντηση σ’ έναν τόπο με τόσο βαρύ ιστορικό φορτίο; Σκέψεις για τη συναισθηματική και ιστορική προετοιμασία των μαθητών
Πολλοί από τους μαθητές και τις μαθήτριες του γερμανικού τμήματος της ΓΣΑ προέρχονται από διπολιτισμικές οικογένειες με έναν Έλληνα και έναν Γερμανό γονέα. Συνεπώς, αντιμετωπίζουν αυτό το κομμάτι του ιστορικού παρελθόντος πολυπρισματικά, δηλαδή τόσο από την ελληνική όσο και από τη γερμανική οπτική γωνία, γεγονός που δημιουργεί σε αρκετές περιπτώσεις συναισθηματική φόρτιση. Έτσι, μια μαθήτρια που ασχολήθηκε με τη Σφαγή στο Δίστομο αναφέρει πολύ εύστοχα: «Πώς θα συστηθώ στους ανθρώπους στο Δίστομο; Ως Γερμανίδα ή ως Ελληνίδα; Ως Ελληνίδα νιώθω πένθος, ως Γερμανίδα νιώθω ενοχή».
Πηγή: Φωτογραφικό αρχείο από τη συνάντηση μαθητών της ΓΣΑ και του ΓΕΛ Διστόμου, 2018
Τα εγκλήματα των Ες Ες στο Δίστομο δίνουν αναπόφευκτα τροφή για συζήτηση γύρω από το θέμα της ενοχής, ειδικά στην περίπτωση του Διστόμου, όπου οι μαθητικές συναντήσεις πραγματοποιούνται στον ίδιο τον ιστορικό τόπο, έτσι ώστε το παρελθόν να ζωντανεύει με ιδιαίτερο τρόπο μπροστά στα μάτια των παιδιών. Επιπλέον, οι μαθήτριες και οι μαθητές της 10ης τάξης γνωρίζουν καλά πόσο στενά συνδέεται η εθνική ιστορία με την προσωπική ταυτότητα, κάτι που το βλέπουμε να αντικατοπτρίζεται προπάντων σε παιδιά που προέρχονται από διπολιτισμικές οικογένειες.
Η παραπάνω δήλωση της μαθήτριας καταδεικνύει πόσο απαραίτητη είναι η συναισθηματική προετοιμασία των παιδιών στο πλαίσιο της προετοιμασίας τους με το ιστορικό περιεχόμενο. Τα λόγια της μαθήτριας είναι αντιπροσωπευτικά για τη δυσκολία των παιδιών να προετοιμαστούν ψυχικά για την επίσκεψη σ’ έναν τόπο με νωπές τις μνήμες από τα εγκλήματα των Ες Ες στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ορισμένοι μαθητές αισθάνονται αβεβαιότητα, διότι δεν ξέρουν τι τους περιμένει στο Δίστομο. Το συγκεκριμένο ζήτημα μας απασχόλησε σε πολλές συζητήσεις κατά τη διάρκεια του μαθήματος.
Πηγή: Φωτογραφικό αρχείο από τη συνάντηση μαθητών της ΓΣΑ και του ΓΕΛ Διστόμου, 2018
Οι συζητήσεις στη σχολική τάξη ανέδειξαν ότι στο επίκεντρο βρίσκεται η ίδια η συνάντηση της μαθητικής ομάδας με συνομήλικα παιδιά στο Δίστομο. Κανείς δεν θα απαιτήσει από τους συμμετέχοντες να παραδεχτούν την προσωπική τους ενοχή ή να εκφράσουν δημοσίως θλίψη και μεταμέλεια. Κανένας δεν θα ζητήσει από τον άλλο να λογοδοτήσει. Απεναντίας, τα παιδιά θα μας καλωσορίσουν στο Δίστομο και θα μας υποδεχτούν με χαρά. Κανείς δεν θα απωθήσει τα ιστορικά γεγονότα, πόσο μάλλον αφού η γνώση τους αποτελεί προαπαιτούμενο για τη συνάντηση. Η επίγνωση του παρελθόντος σε συνδυασμό με τη συνάντηση στο Δίστομο αποτελούν τη βάση για την οικοδόμηση υγιών σχέσεων. Χωρίς αυτές τις δύο προϋποθέσεις, τα εγκλήματα θα εξακολουθήσουν να αποτελούν ανυπέρβλητο εμπόδιο –ακόμα και για τους σημερινούς αθώους Γερμανούς μαθητές–στην προσπάθεια να συνάψουμε υγιείς σχέσεις και να οδηγηθούμε σε έναν εποικοδομητικό διάλογο.
Η μαθητική ομάδα από το Δίστομο περιέγραψε τη συνάντηση με τους μαθητές της ΓΣΑ με τα εξής λόγια:
«Οι μαθητές της Γερμανικής Σχολής Αθηνών είχαν τη μοναδική εμπειρία να μάθουν την ιστορία του χωριού μας, και προπάντων το κεφάλαιο της σύγχρονης Ιστορίας που αφορά και τους δύο λαούς. Ήταν ξεκάθαρο ότι η επαφή με τα ιστορικά γεγονότα τούς συγκίνησε βαθιά. Μας απέδειξαν ότι δεν ξεχνούν ούτε απωθούν το παρελθόν και ότι θα αξιοποιήσουν την ιστορική μνήμη για να πορευτούν στη ζωή με όπλο τα διδάγματα της Ιστορίας».
Πηγή: Φωτογραφικό αρχείο από τη συνάντηση μαθητών της ΓΣΑ και του ΓΕΛ Διστόμου, 2014
«Με το παρελθόν στην καρδιά και το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον» Από τη θεωρία στην πράξη: οι δράσεις της μαθητικής συνάντησης
Για να πραγματοποιηθεί μια συνάντηση, χρειάζεται να υπάρχει καλή θέληση και από τις δύο πλευρές. Στη δική μας περίπτωση, οι μαθητικές συναντήσεις και οι αναρίθμητες εκπαιδευτικές δράσεις υποστηρίζονται ενεργά εδώ και μία δεκαετία από το Λύκειο Διστόμου και τις δραστήριες συναδέλφους (τη διευθύντρια του Λυκείου Διστόμου, κυρία Ελένη Κορέλη, και την υποδιευθύντρια, κυρία Βασιλική Καρανάσσου), από τις μαθήτριες και τους μαθητές, τους γονείς των παιδιών αλλά και από σύσσωμη την τοπική κοινωνία και τη δημοτική αρχή. Τόσο ανάμεσα στους συναδέλφους εκπαιδευτικούς όσο και ανάμεσα στα παιδιά των δύο αδελφοποιημένων σχολείων, αναπτύχθηκαν στο πέρασμα του χρόνου βαθιές και ουσιαστικές φιλίες, οι οποίες έχουν συμβάλει καθοριστικά στον σχεδιασμό και στη διεξαγωγή τριών συναντήσεων ετησίως, κατόπιν κοινής συνεννόησης και στενής συνεργασίας. Κοινή επιθυμία μας είναι να μην περιοριστούμε μόνο στην αναμέτρηση με το ιστορικό παρελθόν, αλλά και να συμπεριλάβουμε τα προβλήματα και τις προκλήσεις που συνδέονται με το παρόν και το μέλλον. Με αυτό το σκεπτικό, το περιεχόμενο των μαθητικών συναντήσεων επικεντρώνεται και σε ζητήματα της κοινωνικής ή πολιτικής επικαιρότητας. Για παράδειγμα, το 2012, η βαθιά οικονομική κρίση στην Ελλάδα υπήρξε η αφορμή, για να συζητήσουμε τις τεταμένες ελληνογερμανικές σχέσεις και τη συχνά μονόπλευρη και μεροληπτική παρουσίαση των δύο χωρών από τα ΜΜΕ. Με την παρουσία και την καθοδήγηση ειδικών, όπως οι κινηματογραφιστές Φάμπιαν Έντερ και Καταρίνα Στεμπέργκερ, τα παιδιά των δύο σχολείων ασχολήθηκαν με το συγκεκριμένο θεματικό αντικείμενο, συμμετέχοντας σε ομαδικά εργαστήρια, τα οποία αφορούσαν τους τομείς των εικαστικών, του κινηματογράφου και του θεάτρου.
Στιγμιότυπο από τη βράβευση του προγράμματος μαθητικών συναντήσεων με το Βραβείο Εφήβων Waltraud Netzer (2013), εκ μέρους του συλλόγου «Κατά της λήθης, υπέρ της δημοκρατίας» (Gegen Vergessen – Für Demokratie).↵ Φωτογραφία του Τομπίας Κλάινοντ
Για την ενεργό συμμετοχή τους στην κοινωνία των πολιτών σε μια εποχή κατά την οποία οι ελληνογερμανικές σχέσεις ήταν ιδιαίτερα τεταμένες, ο σύλλογος «Κατά της λήθης, υπέρ της δημοκρατίας» απένειμε το 2013 στους μαθητές και στις μαθήτριες της ΓΣΑ, του Λυκείου Διστόμου και του Λυκείου Καλαβρύτων το Βραβείο Εφήβων Βάλτραουντ Νέτσερ (Waltraud-Netzer-Jugendpreis↵). Το 2014, στο επίκεντρο του κοινωνικού διαλόγου βρέθηκε η προσφυγική κρίση. Την ίδια χρονιά και με την καθοδήγηση του Ελληνοαυστριακού θεατρικού σκηνοθέτη, Μάρτιν Σάρνχορστ, οι μαθητές και οι μαθήτριες της ΓΣΑ και του Λυκείου Διστόμου συμμετείχαν σ’ ένα διαπολιτισμικό θεατρικό εργαστήρι, με αποκορύφωμα την κοινή παράσταση «Παιδιά του πολέμου» στο θέατρο του Μαυσωλείου για τα θύματα του Διστόμου. Γραμμένο από τις μαθήτριες και τους μαθητές των δύο σχολείων, το έργο δεν πραγματεύεται μόνο τα δεινά των παιδιών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και τις συνέπειες του πολέμου στα παιδιά των σημερινών εμπόλεμων περιοχών. Επίσης, οι δύο μαθητικές ομάδες ανέλαβαν την επιλογή και την επιμέλεια της μουσικής επένδυσης, καθώς και τον σχεδιασμό των σκηνικών. Το 2015, οι μαθητές και οι μαθήτριες των δύο σχολείων συμμετείχαν σε μια μεγαλειώδη χορευτική παράσταση, η οποία διοργανώθηκε στο πλαίσιο των εκδηλώσεων μνήμης για τα θύματα της Σφαγής του Διστόμου από τους ναζί στις 10 Ιουνίου 1944. Για τις ανάγκες της εκδήλωσης, τα παιδιά είχαν εξασκηθεί με τους συνομήλικούς τους από το Δίστομο σε τρεις προηγούμενες συναντήσεις. Το 2017, στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος βρέθηκε η ευρωπαϊκή ιδέα. Στο πλαίσιο της μαθητικής συνάντησης με το μότο Creating Future, τα παιδιά φιλοτέχνησαν μια τεράστια τοιχογραφία, συνέθεσαν ένα τραγούδι με τον τίτλο «Euro-Rap» σε πέντε ευρωπαϊκές γλώσσες και πήραν συνέντευξη από τον αντιδήμαρχο του Διστόμου και από έφηβους Διστομίτες, σχετικά με την άποψή τους για την ενωμένη Ευρώπη. Επίσης, πραγματοποιήθηκαν συζητήσεις με τον εκπρόσωπο του Ιδρύματος Φρήντριχ Έμπερτ στην Αθήνα, κύριο Κατσιούλη, καθώς και μια γραπτή συνέντευξη με τον κύριο Μίχαελ Ροτ, υφυπουργό Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Γερμανίας.
Πηγή: Φωτογραφικό αρχείο από τη συνάντηση μαθητών της ΓΣΑ και του ΓΕΛ Διστόμου, 2017
Παράλληλα, μια ομάδα μαθητών από το Δίστομο μας συνοδεύει κάθε χρόνο στην καθιερωμένη εκπαιδευτική εκδρομή μας στο Βερολίνο. Στόχος μας είναι η παροχή βοήθειας σε Έλληνες μαθητές από μη προνομιούχες περιοχές όσον αφορά τον επαγγελματικό προσανατολισμό και την επιλογή κλάδου σπουδών. Όπως οι μαθητικές συναντήσεις, έτσι και οι διασχολικές εκδρομές στο Βερολίνο έχουν συμβάλει στη σύσφιξη των ελληνογερμανικών σχέσεων και αποτελούν πλέον το επιστέγασμα των μαθητικών δράσεων. Η εκπαιδευτική εκδρομή της μαθητικής ομάδας από το Δίστομο στο Βερολίνο χρηματοδοτείται από πόρους της Γερμανικής Πρεσβείας στην Αθήνα.
Κατά το σχολικό έτος 2017-2018, το πρόγραμμα των μαθητικών συναντήσεων διευρύνθηκε με τη συμμετοχή του Σχολείου Φριτς Κάρζεν (Βερολίνο) σε όλες τις εκπαιδευτικές δράσεις μας. Από τις 10 έως τις 12 Ιουνίου 2018, συναντήθηκαν στο Δίστομο περίπου εξήντα πέντε μαθητές και μαθήτριες από τρία διαφορετικά σχολεία: τη Γερμανική Σχολή Αθηνών, το Λύκειο του Διστόμου και το σχολείο Φριτς Κάρζεν. Στα εκπαιδευτικά εργαστήρια, οι μαθητές έμαθαν για το παλιό και το σύγχρονο Δίστομο, συμμετείχαν στις εκδηλώσεις μνήμης, επισκέφθηκαν αξιοθέατα της περιοχής, παρακολούθησαν μια θεατρική παράσταση στο θέατρο του Μαυσωλείου και συναντήθηκαν με τον κύριο Σφουντούρη και την κυρία Μανωλοπούλου, επιζώντες και αυτόπτες μάρτυρες της Σφαγής του Διστόμου.
Πηγή: Φωτογραφικό αρχείο από τη συνάντηση μαθητών της ΓΣΑ και του ΓΕΛ Διστόμου, 2018
Ελπίζουμε να καταφέρουμε να υλοποιήσουμε και στο μέλλον πολλές δημιουργικές και ενδιαφέρουσες μαθητικές συναντήσεις. Ας κλείσουμε, λοιπόν, αυτή την παρουσίαση με τις σκέψεις των μαθητών και των μαθητριών:
«Η ενασχόληση με τα ιστορικά γεγονότα ήταν μια συγκλονιστική και αξέχαστη εμπειρία, που μας προβλημάτισε βαθύτατα αλλά και μας βοήθησε να πλουτίσουμε τις γνώσεις μας».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στον ιστότοπο της IjAB↵ (Ειδική Υπηρεσία Διεθνών Δραστηριοτήτων για τη Νεολαία).
